İslamoğlu Tef. Ders. BAKARA SURESİ (177-186) (12)

“Euzübillahimineşşeytanirracim.

"Bismillahirrahmanirrahim”
Sevgili dostlar, bir tefsir dersinde daha beraberiz. Bugün dersimize Bakara suresinin 177. ayetinden devam edeceğiz.

177-) Leysel birra en tüvellû vucûheküm kıbelel meşrikı vel mağribi ve lakinnel birra men âmene Billâhi vel yevmil âhıri vel Melâiketi vel Kitâbi ven Nebiyyiyn* ve âtelmale alâ hubbihî zevil kurbâ vel yetâmâ vel mesakiyne vebnes sebiyli ves sâiliyne ve fiyrrikab* ve ekamesSalâte ve atezZekâte vel mûfûne Bi ahdihim izâ ahedû* vas Sabiriyne fiyl be'sâi ved darrâi ve hıynel be's* ülâikelleziyne sadeku* ve ülâike hümül müttekun;
Yüzlerinizi bazen doğu, bazen batı tarafına çevirmeniz erginlik değildir. Fakat eren o kimselerdir ki, Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaba ve bütün peygamberlere iman edip, yakınlığı olanlara, öksüzlere, yoksullara, yolda kalmışa, dilenenlere ve esirleri kurtarmaya seve seve mal verirler. Namazı kılarlar, zekatı verirler. Bir de antlaştıkları zaman sözlerini yerine getirenler, hele sıkıntı ve hastalık durumlarında ve harbin şiddetli zamanında sabır ve kararlılık gösterenler var ya, işte doğru olanlar da bunlardır, korunanlar da bunlardır.(elmalı)

Vechlerinizi (yüzünüzü veya şuurunuzu) doğuya veya batıya (varlığın hakikati veya sistem bilgisine) çevirmeniz BİRR (işin hakikatini yaşamak) değildir. Asıl BİRR, "B" işareti anlamıyla Allâh'a iman edip, gelecekte yaşanacak sürece, melâikeye (algılanıp fark edilemeyen varlığın hakikati olan Allâh Esmâ'sının kuvvelerine), Kitaba (varlığın hakikati ve Sünnetullaha), Nebilere iman eden; Allâh sevgisiyle malı, akrabaya, yetimlere, miskinlere, yolda kalmışlara (yuvasından - vatanından ayrı düşmüş), yardım isteyenlere, kölelikten kurtarmaya veren; salâtı ikame eden (Allâh'a yönelişinin bilfiil hakkını veren), zekâtını veren (Allâh'ın bağışladığından bir kısmını karşılıksız paylaşan), söz verdiğinde sözünde duran; sıkıntı, hastalık ve şiddete maruz kaldığında buna dayanandır. İşte bunlar sadıklar ve korunanlardır. (A.Hulusi)


Leysel birra en tüvellû vucûheküm kıbelel meşrikı vel mağrib Gerçek erdem, hakiki fazilet, yüzlerinizi doğu ya da batıdan yana dönmek değildir.

ve lakinnel birra men âmene Billâhi vel yevmil âhıri vel Melâiketi vel Kitâbi ven Nebiyyiyn Lakin gerçek erdem şu kimsenin erdemidir ki, o Allah’a iman etmiştir. Ahiret gününe iman etmiştir. Meleklere, vahyin kaynağına ve peygamberlere iman etmiştir.

Ayet-i kerime erdemden söz ediyor. Gerçek erdemin ne olduğundan söz ediyor. Bu ayet tek başına iyiliğin tanımını yapmak için kafidir. İyilik nedir? Fazilet nedir?Erdem nedir? Sorusunu tanımlıyor bu ayet. Bu ayete göre erdem; Yaptığımız şeylerin kabuğu, zarfı ya da biçimi ve şekli değil, yaptığımız şeylerin ruhudur. Yani bir şeyin erdem olup olmadığını, fazilet olup olmadığını o şeyin biçimi ve kabuğu değil, özü ve ruhu belirler.

Erdemi; İnsanın değişmez değerleri ve doğruları olarak tarif edebiliriz. Erdem zamanın ve mekanın değişmesi ile değişmeyen doğrulardır. Ebedi doğrulardır. Onun için erdemsizlikte zamanın ve mekanın değişmesi ile değişmez.

Örneğin insanlara iyilik yapmak bir erdemdir. Fedakarlık bir erdemdir. Başkalarına yardım etmek bir erdemdir. Karşılıksız bir yardımda bulunmak bir erdemdir. Sevmek bir erdemdir. Zulme karşı gelmek, adaleti istemek ve tesis etmek bir erdemdir. Kötülükten tiksinmek, çirkine karşı sırt çevirmek, güzel, doğru ve iyi olana sarılmak bir erdemdir. Bunlar hiçbir zaman ve zeminde değişmezler.

Örneğin gül, gibidir. Bülbül gibidir, ırmak gibidir erdem. Siz gül’den nefret eden fıtratı bozulmamış bir insan düşünebiliyor musunuz? Siz Bir ormanın yüreğini heyecanlandırmadığı bir insan düşünebiliyor musunuz? Siz bir ırmağın akışından nefret ediyorum diyen bir insana nasıl bakarsınız? Herhalde bu insanın dişlisi bozulmuş diye bakarsınız. Fıtratı bozulmuş diye bakarsınız.

İşte erdem de tıpkı bunun gibidir. Ben iyilikten nefret ediyorum diyen bir insan düşünebiliyor musunuz? İşte erdem yer ve zamana bakılmaksızın bizatihi iyi, doğru ve güzel olan davranışların tümüdür.

Tabii ki ayette bahsedilen erdem çok daha farklı bir bağlamla geliyor. O da ne? Kıblenin değişimi ile Müslümanlar Kudüs’ten, Mescid-i Aksa’dan Mescid-i Haram’a yönelince ibadetlerinde Yahudiler itiraz ettiler. Yahudileşmiş İsrail oğulları bu dönüşe itiraz ettiler. Oysa ki kendi kıblelerine doğru namaz kılarken Müslümanlar, çok mu takdir etmişlerdi? Hayır…! Yine takdir etmemişlerdi. Hatırlayın bir önceki derslerimizi. Orada değinmiştik, Demişlerdi ki kendi kıblelerine doğru Müslümanlar namaz kılarken;
- Bakın bakın, Muhammed ne yapacağını dahi bilmiyor. Hem bizi kınıyor, bizim kitabımızın tahrif olduğunu söylüyor, hem de bizim kıblemize yöneliyor.
Yine takdir etmemişlerdi ki..! Kıymet bilmeyene kıymet yetmez. Onun için Kıble dönüşümünden sonra da tabii ki takdir edecek değillerdi. Bu sefer de ne dediler;

- Bir o yana bir bu yana, bu oyuncak mı? Dediler.

Yine münafıklar ne dediler bu kıble dönüşümünü içine sindiremeyenler;

- Biz düşmanımız olan müşriklerin putları ile dolu olan Kâbe’ye mi yönelerek namaz kılacağız..! Dediler.

Yani Allah’ın emrine değil, ay’a değil, parmağa bakanlar kaybettiler. Parmak ay’ı gösterirken parmağa bakanlar kaybettiler. Ay’a bakanlar kazandılar. Parmağa bakanlar münafık oldular ve İslam toplumu içinden seçilip atıldılar.

İşte bu ayet Kıble dönmüşümü sırasında nazil oldu. Ve gerçekte bir eylemin değerini belirleyen ölçünün ne olduğunu, insanın bir davranışının gerçekte hangi ölçü ile değerlendirileceğinin kıstasını, nikyasını veriyor bu ayet. Yüzlerinizi doğudan yana ya da batıdan yana çevirmeniz gerçek erdemle alakalı değildir. Ya nedir? Asıl olan niçin yaptığınızdır. Niçin yaptığınız…!
- Allah emretti, ben de döndüm. Ey rabbim sen Mekke dedin, ben Mekke’ye dönerim. Çünkü ben parmağa değil Ay’a bakıyorum. Ben senin rızana talibim. Ben sana teslim oldum. Kudüs’te ki Hacer-i Muallak’a değil ki. Ya da Mekke’de ki taştan küp şeklindeki binaya değil ki. Ben sana teslim oldum. Sen nereye emredersen ben oraya dönerim.
Bu bir semboldü aslında. Ve hatırlayın daha önce İbrahim’in teslimiyetinden söz eden ayetleri tefsir etmiştim. Onu hatırlayın. Bu ayetin içinde geldiği pasaj da zaten o ayetlerle ilgilidir.

Teslimiyet. Allah bir toplumun teslimiyetini işte böyle sınıyordu Ve Cenab-ı Hak emir ve nehiylerinin arkasındaki temel ölçüyü böyle veriyor. Yani belirleyici olan zarf değildir. Belirleyici olan mazruf’tur. Zarfın içindeki mesajdır.

İbadetlerimiz Allah’a yollanmış bir mektuba benzer. Bu mektup bir zarf, bir de mesajdan müteşekkil. İçi boş bir mektup gönderdiğinizi düşünün Allah’a..! Bu bir mesaj olmadığı gibi, aksine saygısızlık ve Allah’a karşı edepsizlik olacaktır. Onun için mesaja bakmak lazım, zarfa değil. İbadetlerimizin şekilleri, cesedidir. İbadetlerimizin bir de ruhu vardır. O ruhu eğer terk ederseniz o zaman önce öldürüp sonra bedenine sarıldığınız bir insana döndürürsünüz ibadeti.

İşte kıblenin, namazın, Hacc’ın, Zekat’ın da bir zarfı, bir de mazruf’u vardır. Bir şekli, bir de o şeklin içinde ki mesaj vardır. Ruhu vardır.

Yine tefsir ettik o ayeti, İnnesSafâ velMervete min şeâirillah Safa ile Merve arası, Allah’ın sembollerindendir. Her sembolün sembolize ettiği bir hakikat vardır. Bu sembol neyi sembolize ediyor diye bakmak lazım. Sembole bakarda sembolize ettiği hakikate bakmazsanız, işte zarfa bakıp ta zarfın içindeki mektubu okumayan insana dönersiniz. Onun için burada dikkatimizi ayet, zarfın içindeki mazrufa, mektuba, mesaja çekiyor. Ve diyor ki;
- Bakacağınız yer nereye yöneldiğiniz değil, oraya niçin yöneldiğiniz.
Evet, Allah emretti onun için yöneldim diyebilmek İşte gerçek erdem, gerçek fazilet neymiş onu öğreniyoruz şimdi.

ve lakinnel birra men âmene Billâh Allah’a iman eden kimsenin erdemidir gerçek erdem.

Ahiret gününe iman eden vel yevmil âhıri vel Melâiketi Meleklere iman eden vel Kitâbi İlahi mesaja iman eden ven Nebiyyiyn ve peygamberlere iman eden kimsenin erdemidir.

Niçin erdemle inanç ilişkilendirildi bu ayette, bırakınız ilişkilendirilmeyi, erdemin temeli olarak addedildi inanç. Evet dostlar. Erdemin temeli imandır.

Şu soru sorulabilir. İmanı olmayan erdemli olamaz mı? Bunu demiyorum, hayır diyemiyorum. Yani imanı olmayanın erdemi olmayacağını söyleyebilmemiz için elimizde bir delil yok. Lakin o erdem, gerçek ve kalıcı erdem olmaz. Bunu söylemek için delilimiz bu ayettir. Kalıcı ve gerçek olmaz. Erdemi kalıcı ve gerçek bir ahlaka dönüştüren imandır.

Örneğin; Birine iyilik yapmak erdemdir. Bunun için iman etmesi gerekmez insanın. Bir ateist, bir dinsiz, bir gayri Müslim de iyilik yapabilir. Yapanları çoktur da, vardır da. Allah’a iman ettiği için yapan gayri Müslimler farklı. Zaten onunki de bir imana dayanıyor. Onu imansız bir erdem sayamayız. Ancak hiç inanmadığı halde erdemli olanlar da olabilir. Mümkündür, vardır.

Peki bu insan tutun ki bir çocuğun elinden tuttu. Bir köprü altı çocuğuna yardım etti ve onu büyütmek için, beslemek için aldı. Bu nokta da derinlere gittiğimizde bunu niçin yapar bir insan diye sormamız gerekir. Bunun içinde saklı erdemin temeli. Niçin yapar? Eğer Allah’a inanmış olsaydı bu niçin in cevabı kolaydı, Allah rızası için yaptı. Peki inanmayan bir insan böyle bir şeyi yapar mı? Yaptığını farz edelim. Yapanlar vardır. Peki niçin yapar?

Şimdi niçin sorusu ille de lazım mı derseniz, mutlaka lazım, insan hiçbir sebebi olmadan eylem yapmaz. Çünkü insan eden o dur zaten. Ve insan doğası gereği mutlaka menfaatini düşünür. (İman en büyük menfaattir. Onu parantez içinde belirteyim.)Cennet en büyük menfaattir. Allah en büyük menfaattir. Tabii menfaatini bilen büyüğüne razı olur küçüğüne değil. Ama büyüğüne razı olmayanlardan biri, büyüğünü bulamayanlardan, küçük menfaatlerle oyalananlardan biri. Peki ne için böyle bir çocuğun elinden tutabilir? Bu niçin in sorusu mutlaka vardır ta derinlerden. Sebepsiz diyemezsiniz. Sırf iyilik yapmak için denilemez, çünkü ahlakın mutlaka bir temeli olması lazım.

Temelsiz ahlak olmaz. Kant bile. Bakınız moderni tenin ahlak teorisyeni, büyük teorisyen, büyük dahi Kant bile ahlak teorisinin mutlaka içinden çıktığı kültürün temeli, olan Hıristiyanlığa dayamak zorunda kalmış. Başka yapamamış, çünkü bir vicdan yaratır. Din dışında hiçbir ideoloji, hiçbir meslek, hiçbir düşünce sistemi vicdan yaratamaz. Bu çok önemli bir şey. O sebeple niçin sorusu mutlaka sorulur. Temelde eğer taa..! yüreğinin derinliklerine giderseniz şöyle nedenler bulabilirsiniz.

Çevreden;

- Ya..! bak şu çocuğun elinden tutuda sahip oldu desinler.

Diye yapabilir. Bu İslam’a göre pek soylu bir hareket değildir. Çünkü öz benliğinizden değil, başkalarından kaynaklanan bir eylem. Eğer eyleminizin kaynağı kurursa, eyleminiz de kuruyacak demektir. Kuruyacak bir kaynak, el desin diye yapan eğer el demezse yapmayacaktır. Bu kadar basit. Daha ne için yapabilir?

- Bu çocuğu büyüteyim de kullanırım.

Bunun için de yapabilir. Bakınız bu da mümkün Yani bir çok sebep bulabilirsiniz. Ama hiçbiri de
- Ben sırf rıza-i ilahi için, sırf Allah rızası için yapıyorum.
Seviyesinde değildir. Onun için de gerçek erdem değildir. Sathidir. Yüzeyseldir. Erdemdir ama yüzeyseldir. Kalıcı olmaz. Bir erdemi gerçek ve kalıcı kılan imandır dostlar. Yoksa imanı olmayandan erdem sadır olmaz demem. Diyemem. Mümkündür. Erdem sadır olur. Bir ateistten de güzel davranışlar sadır olur. Vardır da. Ancak gerçek ve kalıcı olabilmesi için mutlaka imanla taçlanması lazım geldiğini söyleyebilirim.

Bu yetmedi. Gerçek erdem için iman yetmedi. İmanın arkasından ne gelecek? Namaz mı? Hayır. Oruç mu? Hayır. Hac mı? Hayır. Çok ilginç, bir nafile geliyor. İnfak..! Allah için karşılıksız vermek. Tesadüf mü dersiniz? Kesinlikle değil. İmanın arkasına infakın yerleşmesi tesadüf olamaz. Kur’an ın söz diziminde tesadüfe yer yok. Çünkü Kur’an muciz-i Beyandır. Kur’an ın icazı buna engeldir. Tesadüfi bir dizim yoktur Kur’an da. Biz öyle inanıyoruz en azından. O nedenle de İmanın arkasından infakın gelmesinin verdiği müthiş bir mesaj var. Çünkü zor bir şey. Karşılıksız yardımda bulunmak.

ve âtelmale alâ hubbihî Malı vermektir. alâ hubbihî seve seve vermek diye de tercüme edebiliriz. Sevdiği halde vermek diye de tercüme edebiliriz. Oradaki “He” zamiri bazı müfessirlere göre Allah’a gider. Allah’ı sevdiği için vermek. Ama bence bu tür birkaç tarafı birden gören zamirleri, gördüğü pencerelerden birini kapatmak doğru değil. Gördüğü tüm pencereleri de açmak lazım.

Onun için bu zamir tek bir pencereye endekslenmemeli. Hem Allah’ı sevdiği için, hem malı sevdiği için de verebilir. Sever ama sevdiğini verir. alâ hubbihî Ki bu doğruya en yakın manadır. Sevdiği halde, malı sevmesine rağmen, seve seve verir. Tabii malı sevdiği halde bir insan niye verir? Allah’ı daha çok sevdiği için verir. Öyle değil mi? Gördünüz şimdi iki mana da örtüştü. Onun için müfessirleri kavga etmesine gerek yok. Bu zamir Allah’a gider di mala giderdi. Diye kavga etmemize gerek yok. Çünkü Allah’ı daha çok sevmese, hani hatırlayın geçen derste tefsir ettiğim ayeti;

..velleziyne âmenû eşeddü hubben Lillah..(65) İman eden kimseler ise en çok Allah’ı severler. Evet. Merak edenleriniz o ayetin tefsirine müracaat etsinler.

zevil kurbâ Kime, Yakınlara. [ve el yetâmâ : ve yetimlere] vel mesakiyn yoksullara, vebnes sebiyl Yolda kalmışlara, yolculara, yola terk edilmiş bebelere, kapı önlerine, cami önlerine, karakol kapılarına ya da köprü altlarına terk edilmiş kimsesiz yavrulara ves sâiliyne ve isteyenlere ve fiyrrikab özgürlüğü elinden alınanlara. O gün köleler di. Bugün ise insan için, Allah için, Hak hukuk için, adalet için mücadele verdiğinden dolayı özgürlüğü elinden alınan, hapse düşen, mahkum olan herkese. İşte ve fiyrrikab ın içerisine bu gün bu da girer. Bunlara, malı sevdiği halde, sevmesine rağmen veren karşılıksız olarak.

Bitmedi. Bir 3. şey daha geldi. Bakınız imandan sonra Cenab-ı Hakkın getirdiği şey infak. İnfak; İnsan toplum ilişkisine girer. Çünkü insandan topluma bir açılımdır infak. Değil mi? Allah – insan – toplum hukukunu, insan – Allah hukukundan öne alıyor. Görüyor musunuz. Namaz ve zekat şimdi geldi. Kendi hukukunu, insan hukukundan arkaya çekiyor. Onun için İslam fıkhında da böyledir. Örneğin bir insanın malında vefat ettikten sonra birine borcu var ve Allah’a da borcu varsa; önce kula olan borcu ödenir, sonra Allah’a olan borcu ödenir. Niçin? Allah Rahman ve Rahiym’dir de onun için. Kul o kadar anlayışlı olmayabilir. Hukukullah, tabii Allah’a ait haklar büyüktür, önemlidir. Ancak Cenab-ı Hakkın rahmeti de daha büyük olduğu için Hukuk-ul İbat’tan sona alınır. Bilmem anlatabildim mi.

İşte bu çerçevede baktığınızda üçüncü olarak Hukukullah’a giren ibadetler geliyor.

ve ekamesSalâte Gerçek erdem namazı kılmak, ikame etmektir. Kılmak tam ifade etmiyor. Namazı ayağa kaldırmaktır. Namazı diriltmektir. Namazı kıyama kaldırmaktır.

ve atezZekâte ve zekatı da ita etmektir. Vermektir. Yani mal açısından arınmaktır. Kişinin arınması için vermesi gerekli olan miktarı çıkartmasıdır. Karşılıksız olarak.

vel mûfûne Bi ahdihim izâ ahedû Ondan sonra da ahlaki ilkeler geliyor. Söz verdikleri zaman sözlerinde dururlar. İşte gerçek erdemin ölçülerinden biri budur. Söz verip sözünde durmayan namazını kılsa da, zekatını verse de gerçek erdem eksik olmuş olur. Yani erdemliliğinde bir nakısa, bir noksan var demektir. Görüyorsunuz erdemin aksesuar’ı ahlaktır. Ahlaki olarak düşüklüğü olan bir insanın gerçek erdeme ulaşması söz konusu değil. Onun için bugün insanımızın çoğunun aldırmadığı bir problem burada imanla, infakla, namazla, zekatla birlikte anılıyor. Söz verdiği zaman sözünde durmak.

Tabii ki burada bir gönderme var Yahudileşen İsrail oğullarına. Onlar Allah’a söz verdiler, sözlerinde durmadılar.

Ve yine Ayetin ilk muhatabı ve çağlar üstü tüm mümin muhataplarına da bir mesajı var o da;

- Siz de Allah’a söz verdiniz. Eğer Allah’a karşı sözünüzü bozarsanız, Yahudileşen İsrail oğullarına dönersiniz. Mesajı var burada.

vas Sabiriyne fiyl be'sâi ved darrâi ve hıynel be's Ve yine gerçek erdem sahibinin bir başka özelliği neymiş; Sıkıntı zamanlarında, sıkıntı ve zorluklara göğüs gererler vas Sabiriyn Direnirler. Sabretmek direniştir. Direnmektir. Sıkıntıya, zorluğa. Çünkü sıkıntı ve zorluk imanın imtihanıdır. İmanın imtihanı olmasın mı..! İmanınız sınanmasın mı..! İmanınız sınanıyor diye yan mı çizeceksiniz..! Vaz mı geçeceksiniz..!

Onun için burada imanda direniş, hakikatte direniş vurgulanıyor. Eğer doğruysanız, hakikat üzerindeyseniz direnmemeniz için sebep yok. Haklı olmanın gereğidir Hak’ta direnmek. Hem haklı olacaksınız hem de hak üzerinde direnmeyecekseniz, Hakkın hakkını yiyorsunuz demektir. Hakikatin hakkını yemeyenler, hakikat üzerinde direnenlerdir.

ülâikelleziyne sadeku İşte bunlar var ya, sözlerine sadık kalan kimselerdir. Yani Allah’a verdikleri söze sadık kalanlar bunlardır. Allah’a ne sözü vermişlerdi? Nisak sözü vermişlerdi. Hatırlayın, Allah; “Ben sizin Rabbiniz değimliyim” diye sorduğunda, yaratılışın ilk başlangıcında “evet” demişlerdi. Kalu bela şehitna “Sen bizi rabbimizsin, biz buna şahidiz.” Demişlerdi. İşte Allah, o söz başta olmak üzere bu ümmetin kendisine vahiy geldikten sonra Vahyin aldığı “Ya rabbi senin vahyini insanlığa kucak kucak taşıyacağız.” Sözü de dahil olmak üzere Allah’a verilmiş tüm sözleri kastediyor bu.

ve ülâike hümül müttekun; Ve yine bunlar sadece sözlerinde sadık olanlar değil, takvaya ermiş olan, yani Allah’a karşı sorumluluğunun bilincine varmış olan kimselerdir.

178-) Yâ eyyühelleziyne âmenû kütibe aleykümül kısasu fiyl katlâ* el hurru Bil hurri vel abdu Bil abdi vel ünsâ Bil ünsâ* femen ufiye lehu min ahıyhi şey'ün fettiba'un Bil ma'rûfi ve edâün ileyhi Bi ıhsan* zâlike tahfiyfün min Rabbiküm ve rahmetün, femenı'tedâ ba'de zâlike felehu azâbun eliym;
Ey iman edenler! Öldürmede kısas size farz kılındı. Hüre hür, köleye köle, kadına kadın. Ama her kim, ölenin kardeşi tarafından bir şey karşılığı bağışlanırsa, o zaman örfe uyması, ona diyeti güzellikle ödemesi gerekir. Bu, Rabbiniz tarafından bir hafifletme ve bir rahmettir. Her kim bunun arkasından yine saldırırsa, artık ona acı veren bir azab vardır.(elmalı)

Ey iman edenler, öldürme olaylarında kısas (eşitlik esasına dayalı uygulama) yazıldı üzerinize! Hürriyeti olana hür olan, köleliği yaşayana köle olan, dişiliği yaşayana da dişi kısas olur. Katil eğer öldürdüğünün kardeşi (veya vârisi) tarafından (kısmen) affa uğrarsa, o takdirde örfe uyulmalı, (diyeti) ödenmelidir. Bu da Rabbinizden bir hafifletme ve rahmettir. Kim bundan sonra haddi aşarsa ona feci bir azap vardır. (A.Hulusi)


Yâ eyyühelleziyne âmenû Ey iman edenler.
(Ben böyle bir hitap geldiği zaman Hemen tırnak içinde; Ey iman ettiğini iddia edenler.” Diye düşünüyorum. Çünkü iman bir iddiadır.)
Ey iman edenler, eğer iddianızı ispat etmek istiyorsanız, size bir ispat zemini gösteriyorum;

kütibe aleykümül kısasu fiyl katlâ Cinayete kurban gidenler hakkında adil karşılık, eşit muamele, denk ceza size farz kılındı. el hurru Bil huri Özgüre karşılık, özgür. Hür insana karşılık hür insan. vel abdu Bil abdi köleye karşılık köle. vel ünsâ Bil ünsâ Kadına karşılık kadın.

Şimdi burada biraz durmam gerekiyor. Öncelikle kısas nedir. Meallendirirken dikkatinizi çekmiştir. Adil karşılık diye çevirdim ki, manası odur kısasın. Aslında sözlük anlamı kısaltmak, gidermek, temizlemek, izini ortadan kaldırmak, kötü etkisini yok etmek manasına gelir. Mesela; Kassus şar derler Araplar. Saç kısaltmaya, saç kazıtmaya. İkisine birden Kassus şar. Kısas, kaas kökünden gelir. Aynı kökten. Yani bir şeyin izini yok etmek.

Cinayet, insanın en doğal, doğuştan gelen hakkı olan yaşama hakkına tecavüzdür. Büyük bir tecavüzdür. Çünkü Yaşama hakkı Allah’ın her insana doğuştan verdiği bir haktır. Bu hakka tecavüz; Hem Allah’ın hakkına tecavüz, hem kulun hakkına tecavüzdür ve büyük günahlardandır. Sabaal mubikat diye geçer hadiste. Büyük günahlardandır. Büyük günahların ilklerindendir hemde.

İslam ceza hukukunun ilkelerinden biri ile karşı karşıyayız. Kısas. Maalesef cahil insanların, hatta İslam’ı, İslam’ın dostlarından değil de düşmanlarından öğrendiği için İslam’a düşman olan cahil insanların dillerine doladıkları İslam hükümlerinden bir tanesidir bu. Ama hiç bilmeden dillerine doladıkları. Ve bilmeden suçu savundukları. Mazlumu değil zalimi, Maktulu değil, katili, Adaleti değil suçu savundukları bir mevzudur bu.

İşte bu mevzuya girerken öncelikle kısas nedir sorusuna cevap bulmak lazım. Adil karşılıktır. Şer’i karşılığı kısasın. Cinayetler, kasten adam öldürmeler de öldüren kimsenin öldürülmesi. Ya da yaralamalarda, ya da organ ziyanı durumunda aynı karşılığın kendisine de verilmesidir. Kısas budur.

Kısas sadece bu ümmette uygulanan bir ceza biçimi değildir. İsrail oğullarında da Tevrat’ın emriyle uygulamıştır ki, tekvin kitabında kısas emrini veren Tevrat ayeti vardır.

Yahudiler mutlak bir biçimde kısası uygularlardı. Poll Hıristiyanlığı, muharref Poll Hıristiyanlığı ise kısası ise kısası temelden kaldırdı . Tüm adam öldürme kasti cinayet cezasını sadece diyete dönüştürdü. Para cezasına, tazminata dönüştürdü.

İslam bu iki kutba da dengeli bir biçimde yaklaştı ve harika bir ceza sistemi getirdi cinayet suçlarına karşı. İşte o da bu ayette beyan edilmektedir. Yani İslam’ın kısas emri Yahudilikte ki gibi çok katı değil, Hıristiyanlıkta ki gibi de suçu savunan biçimde değil, ikisinin ortasında çok dengeli ve caydırıcı bir ceza sistemi öngörüldü.

Şimdi burada dikkatimizi çeken şey şu olmalı. “Kısas size farz kılındı” ibaresinden bir namaz gibi, oruç gibi, haç gibi bir farz’ımı anlayacağız. Hayır. Taberi bu soruyu soruyor ve cevabını veriyor. Doğru cevabını. Eğer öyle olsaydı, hemen arkasından gelen;

femen ufiye lehu min ahıyhi şey'ün fettiba'un Bil ma'rûfi Kardeşi tarafından bir şekilde bağışlanırsa, bu bağış makul bir biçimde uygulanmalı demezdi. Namaz gibi, oruç gibi farz olan bir şeyden vazgeçmek söz konusu olamaz. Ama aksine, kısasta Allah bağışlamayı tavsiye ediyor. Bu çok daha iyidir diyor. Ayeti biraz sonra okuyunca tefsir edeceğiz, ayetin devamı bu. O halde bizim buradan anlamamız gereken;

kütibe aleykümül kısas size kısas farz kılındı ibaresini nasıl anlamamız gerekiyor? Şöyle, bunu doğru anlamak için sebep-i nüzulü bilmek lazım.

Araplar cinayetlerde özellikle biliyorsunuz Araplar kavim ve kabile asabiyeti yoğun olan bir kavim. Çok aşırı bir kabile ırkçılığı var. Ve kabileler arasında da sürekli savaş var. Güçlü bir kabileden biri, zayıf bir kabileden bir başkasını öldürdüğünde ya hiç ceza görmüyor, ya otomatikman tazminata bağlıyor gidiyor. Ama kazara zayıf kabileye mensup bir adam, güçlü kabileye mensup birini öldürdüğünde ne oluyor? Biz, sizin bizden öldürdüğünüze karşılık sizin tüm erkeklerinizi isteriz diyebiliyorlar. Tümünü. Siz bizden bir tane öldürdünüz ama biz güçlüyüz, biz soyluyuz, biz boyluyuz. O zaman bire karşılık tüm erkeklerinizi.

Hatta böyle bir hadise anlatılır tefsirlerde. Soylu bir kabileden birini öldürmüş küçük bir kabileye mensup, zayıf bir kabileye mensup biri, Katil olmuş ve onun kabilesinin tüm ileri gelenleri, mensubu öldürülen kabilenin reisine gelmişler. Öldürülen de o reisin çocuğu imiş. Ne istersin demişler. Ne olmuş, bir kere olmuş, katil olmuş, ne istersin bizden. En doğal karşılığı nedir? Öldüreni gönderin cezasını vereyimdir. Hayır. Kabile reisinin söylediği şu; Ya oğlumu diriltirsiniz ya da kabilenizin tüm erkeklerini, siz de dahil bana teslim olursunuz. Hepsini teker teker öldürürüm, yine de oğlumun öcünü aldım saymam kendimi.

İşte böyle bir toplumda. Düşünün. Zayıf kabileden biri, bir kadın öldürüyor, öldürülen kadına karşılık diyorlar ki sizin en güçlünüz kim? Şu, şu, şu…! Onları vereceksiniz. Güçlü ya kabile mensubu öldürülen kabile. Öyle..! Böyle bir dengesizlik var. Katili de almıyorlar. O kabilenin en değerli en işe yarar kişisi kimse onu istiyorlar. Oysa ki suçlu o değil.

Bu durumda zulüm oluyor. Adalet nasıl gerçekleşir..! Suçlunun dışında birini cezalandırırsanız. Adalet suçluyu, suçu kadar cezalandırmaktır. Adalet budur. Suçu kadar, suç ve ceza arasında bir denklik lazım. Bu denklik iki tarafa da bozulduğu zaman adalet terazisi bozulmuş olur. Suça ceza ne ağır verilir, ve hafif. Hafif verildiği zaman suçu özendirirsiniz. Cezanın caydırıcılığı kalmaz. O zaman suçluyu ödüllendirirsiniz. Suçu övmüş olursunuz. Eğer ağır verirseniz bu sefer de zalimken mazlum durumuna düşürmüş olursunuz. Ve siz de mazlumken, mağdurken, zalim olmuş olursunuz. İkisi de adaletsizlik. Denklik..!

Tüm hukuk sistemlerinin problemi budur tarih boyunca. Cezada denklik problemi, beşeri hukukun çözemediği bir problemdir. Bu güne kadar da çözememiştir. Ve beşeri hukuk cezada denklik probleminde iflas etmiştir. Bugün iflasın ilanıdır şu anda dünyanın suç açısından geldiği nokta.

Görmüyor musunuz. 1930 ların Mussolini İtalya’nı nın ceza hukukunu alan Türkiye’de suçun nasıl övülür hale geldiğini, suçun övülüp, mağdurun cezalandığını adeta görmüyor musunuz. İşte bu suça methiyedir. Suçu övmek, suçu teşviktir.

Evet, bunu ancak vahiy çözmüştür. Ceza hukukunun bu ezeli problemini en güzel biçimde çözümleyen vahiydir. Bakın, o çözüme birazdan geleceğiz. Ama öncelikle Kısas size farz oldu ibaresini, “cezada denklik size farz oldu” biçiminde anlayacağız. Yoksa ayetin devamında geliyor, hür’e karşılık hür, köleye karşılık köle, kadına karşılık kadın.

Şimdi bir kadın öldürüldü. Öldüren erkek, Bir kadın mı arayacağız öldürmek için. Bunu demiyor. Bu denilmiyor ayette.

Şimdi bir köle, bir efendiyi öldürdü. Şimdi efendim yok olmaz biz bir efendi arayacağız köleye karşılık. Çünkü öldürdüğü efendi mi diyeceğiz…! Ayet bunu demiyor. Bununla alakası yok ayetin dediğinin. Peki ayeti doğru anlamamız için, arka planını bilmemiz lazım. İşte öyle, biraz önce anlattığım sebep-i nüzul, o olay, bağlam. Yani tarihsel bağlam. Ortada bir denksizlik var. Eşitsizlik var. Katil cezalandırılmıyor. O halde bu ayetten anlamamız gereken şu. “Sadece suçluyu cezalandırmanız size farz kılındı. Suçsuzu cezalandırmamanız size farz kılındı.”
Bu ayet bunu anlatır. Yoksa af olmazdı zaten. Kaldı ki İslam ceza Hukukunun temeli, özellikle İslam kriminolojisinde, İslam suç biliminde cezaların temeli daima affa dayalıdır.

Bakınız size birkaç örnek vermeme müsaade edin:

İlk zina cezası recm olarak Resulallah, (Nuh suresinin 2. ayeti indirilmeden bana göre.) uygulandığında Maiz el Eslemi diye birine uygulandı. Daha önce bir Yahudi zani ile zaniye’ye uygulanmıştı. Ama ilk defa Müslüman olan birine uygulandı. Maiz el Eslemi, Eslemli Maiz diye bir erkek geldi ve itiraf etti.

Bir itiraf etti Resulallah geri çevirdi;
- Git sen deli misin..!
Etrafı deli olmadığını söylediler. 2. defa geldi Yine çevirdi Resulallah;

- Sarhoş mu bu..! Diye.

3. defa geldi, bu sefer ResulAllah kabilesine haber gönderdi. 4. defa geldi. İtiraf ediyor.

- Ya Resulallah..! Diyor. Söylediği de bu. Tahhir li ya ResulAllah..!
Bakın beni cezalandır demiyor. Öyle bir iman etmiş ki;

- Beni temizle ya Resul Allah..! Beni temizle , beni arındır. İman bu.

Dünya tarihinde böyle örneklere başka bir medeniyette rastlayamazsınız. Sonucu ölüm olan bir cezayı ısrarla istemek..! Beni arındır diyor. Çünkü vicdanını ancak öyle arındırabilecektir. Vicdanen muzdariptir. İşlediği suç vicdanını kaplamış ve vicdanını teskin edememiştir. İmanı o kadar sıkıştırıyor kendini ki, ancak bedelini ödeyerek kendini temizleyeceğine inanıyor. İşte onun için geliyor ısrarla 4 kez.

Ceza infaz ediliyor. Daha sonra işte kaçıyor. Kaçınca arkasından kovalıyorlar, cezanın infazı linç biçiminde gerçekleşiyor. Normal biçimde değil. Çünkü bu Maiz’in karıştığı zina hadisesi bir savaş sırasında, erkeklerin şehirde olmadığı bir zamanda gerçekleşiyor. Olağan üstü bir hadise çünkü. Hatta eğer ordugaha haber ulaşsaydı belki İslam ordusunun kaybetmesine dahi sebep olacaktı. Çünkü geride bıraktıkları emanetlerden güven içinde olmayacaklardı. Böyle olağan üstü bir durumdur bu, normal bir durum değil.

Onun için de Resul Allah aynen şu ibareyi kullanıyor Maiz için;

- Ben ibret-i alem olacak bir ceza vereceğim.

Bu da olaya verilen cezanın normal dışında olduğunu gösteriyor. Nekkeltu bih..! Aleme ibret olacak bir ceza Nekkele’binin manalarından biri de budur. İbret-i alem olacak ceza verecek.

İnfazdan sonra geliyorlar. Resulallah tabii dayanamaz böyle şeylere. O şey yapmıyor. Diyorlar ki;
- Kaçtı ya Resulallah..!
Resulallah’ın şöyle dediği rivayet edilir bazı kitaplarda.
- Keşke bıraksaydınız..!
Eğer ceza mutlak olsaydı böyle der miydi? Kaldı ki cezanın mutlak olmadığını, adaletin mutlak olduğunu burada görüyoruz zaten. Yani ceza da adil karşılığı mutlaklaştırıyor bu ayet yoksa cezayı değil. Cezayı sadece suçlu ile sınırlayın demek istiyor ayet. Zaten ayetin son cümlesi de ne? Ayetin son cümlesi;

femenı'tedâ ba'de zâlike felehu azâbun eliym; Kim bundan sonra aşırı gider haddi aşarsa, onun için acıklı bir azap vardır. Yani haddi aşmayı engelleyen bir ayettir bu. Cezayı mutlaklaştırmıyor, aksine adaleti mutlaklaştırıyor. Denkliği mutlaklaştırıyor. Ve Resulallah’ın tepkisi şu olmuştu: “Keşke bıraksaydınız.”
Maiz’i itirafa ikna eden Hezzal isimli bir adam da orada. İtirafa ikna ediyor. Git te Resulallah’a itiraf et diye. Resulallah ona dönüyor. (Hezzal, geveze demektir. Belki de adamın ismi değil de bu, bu yaptığından dolayı bu lakabı ona verdiler beklide tahminim o.) Dönüyor Resulallah Maiz’i ikna eden adama;

- Yaptığını beğendin mi? Diyor.

Ceza mutlak olsaydı Resulallah böyle demezdi.

Yine Abdül Cabbar’ın 20 ciltlik el Mu’ni isimli eserinde okumuştum; Resulallah’a bir tanesi suçunu itiraf etmek için geliyor. Daha köşede gözükür gözükmez Resulallah;

- İtiraf etme sakın itiraf etme. Diyor.

İtiraf ederse amme hukukuna girecek. Kamu cezası olacak o zaman. İtiraf etmezse, Rabbisiyle kendi arasında kalmış olacak ve tevbe etmesini tavsiye ediyor.

Yine ilk hırsızlık cezasında Resulallah’ın tepkisi çok daha farklı Hırsızı malı üzerinde malı çalarken yakalayıp getiren zat. Tabii hırsızın cezası veriliyor çünkü Kamuya intikal etmiştir. Kamu cezasına dönüşüyor. Kamu adına veriliyor. İnfaz edildikten sonra Rasulallah, Hırsızı malı üzerinde çalarken getiren zata tepkisi şu;
- Sizler şeytana ortaklık yapıyorsunuz..!
Hiç ceza mutlak olsaydı, İslam ceza hukukunda, İslam kriminolojisinde ceza mutlaklaştırılsaydı Resulallah bu tepkileri gösterir miydi.

Demek ki aslolan bu değil. Aslolan toplumsal huzur. Güven ve adalettir. Aslolan budur. Zaten biraz sonra İslam ceza hukukunun dayandığı 3 kuralı açıklayacağım.

femen ufiye lehu min ahıyhi şey'ün Kim kardeşinden herhangi bir şekilde kardeşini bağışlarsa, affederse, kardeşi tarafından bağışlanırsa diye tercüme edelim, fettiba'un Bil ma'rûfi ve edâün ileyhi Bi ıhsan Bu bağış makul bir biçimde uygulanmalı ve edâün ileyhi Bi ıhsan Tazminatı da ona güzellikle ödenmeli. Yani Maktu tarafın velisi, yakınları eğer katili bağışlarsa Makul bir biçimde bu bağış uygulanmalı. İslam ceza hukukunun getirdiği harika bir çıkış yoludur bu. Çünkü Ölüm cezası, geri dönüşü olmayan bir ceza. Ama ölenin yakınlarının ciğeri yanıyor. Affetme yetkisi de onlara ait.

Bugün nedir? Modern ceza hukukunda ölenin yakınlarına değil af yetkisini, kendisine hiçbir şey olmayan, yüreği yanmayanlar affediyor. Ve dolayısıyla suç özendirilmiş oluyor. Dolayısıyla cinayet işlemek adeta çekirdek yemek gibi basit bir hale geliyor. Niçin? Çünkü suç ve ceza arasında denge yok. Adalet yok, eşitlik yok. Onun için suç dengi bir ceza ile cezalandırılmıyor. Karşıdaki; Tamam diyor, bir af çıkar, onun için işler, vurur ve yaparım. Mantalite bu olunca..!

Peki Affeden kim? Maktulün yakınları, ciğeri yananlar değil, Kocasını öldürmüş eşimi, eşine sorsanız affeder mi? Ha belki affeder ama bir vicdan kazandırmak lazım. İşte din affettirir. Allah ona tavsiye ederse affeder. Bu önemli. Affetmesi için bir şey elde etmesi lazım. Allah ona; “Sen onu affedersen, ola ki senin de suçların var, Allah’ta seni affeder.” Derse, denilirse affetmez mi?

Onun için görüyorsunuz İslam ceza hukuku, temelde imana dayanıyor. Kişinin erdemine dayanıyor. Yukarıda erdemden söz ettik değil mi. Erdemden söz eden ayetin hemen arkasından, kısastan söz eden ayet geldi. İkisi arasında çok yakın ilişki olduğunu şimdi anlıyoruz. Bireysel erdem yetmez, toplumsal huzurun korunması için bir de hukuki kurallar lazım. İşte o hukuki kuralları da bu ayetle koyuyor Kur’an.

zâlike tahfiyfün min Rabbiküm ve rahme İşte geldi. İşte bu Rabbinizden bir hafifletmedir ve bir bağıştır. Bir yardımdır. Bir merhamettir, bir acımadır. Niçin bu geldi? Çünkü daha önceki şeriatta, İsrail oğulları şeriatında hiçbir şekilde kasıtlı öldürmelerde diyet ve tazminat yoktu. Bu ümmet için getirilmiş kolaylık, bir dengedir bu.

femenı'tedâ ba'de zâlike felehu azâbun eliym; Kim bundan sonra aşırı giderse, suçlu dışında birini cezalandırmaya kalkarsa, işte onun için acıklı bir azap vardır.

Ayetin maksadını ve çerçevesini bu son cümle çiziyor aslında. Bu son cümleden de anlıyoruz ki, Kısas’ın farz olması, namazın farz olmasından farklıdır. Burada ceza değildir farz olan adalettir. Yani adil karşılıktır. Ceza mutlaklaştırılmıyor, adalet mutlaklaştırılıyor ve af yetkisi de mağdurun yakınlarına tanınıyor. Çünkü ateş orada yanmıştır. Ateş yandığı yerde söndürülür.

Bu noktada İslam ceza sisteminin dayandığı 3 temeli hemen açıklamalıyım. İslam ceza Hukuku 3 temele dayanır.

1 – Caydırıcılık. Suç ceza denkliği bunu gösterir. Kesinlikle caydırıcılığı öne çıkarır İslam ceza hukuku. Onun içinde infazlar toplumun içinde yapılır. Niçin? Bu bir teşhir değildir. Ya nedir? Caydırıcılık olması içindir. Eğer onu görürse böyle bir şeyi zihninden geçiren biri, ömür boyu yapmayacaktır. Yapamayacaktır. Çünkü cezasız kalan suç tekerrür eder. O sebeple caydırıcılık unsuruna İslam ceza hukukunda öncelik tanınmıştır.

2. Mağduru teskin. İslam ceza hukukunun 2. ilkesi de mağduru teskindir. Onun için mağdura af yetkisi tanınmıştır. Mağduru teskin etmek ister. Eğer affetmezse karşıdaki adil bir ceza ile cezalanacak. Zulmedilmeyecek, zulme uğramayacak. Ne yaptıysa onu bulacak. Mağdur bu şekilde teskin olmuş olacak. Eğer mağduru teskin etmezseniz, yani suça karşılık bir ceza vermezseniz, mağduru da suça itmiş olursunuz. Öyle değil mi? Kan davalarının sebebi nedir? Suç, ceza, suça denk değil. Öyle olunca mağdur teskin olmuyor ve hakkı yenilmiş olmasının verdiği hırsla suça teşvik etmiş oluyorsunuz. Onu da suça özendiriyorsunuz. Çünkü onu teskin etmiyorsunuz. Denk değil verdiğiniz ceza. Bu da ölümün yaygınlaşmasına sebep oluyor. Siz birkaç canla kurtarabileceğiniz, sağlayabileceğiniz bir güvenliği, bu sefer binlerce insan vererek sağlayamıyorsunuz. Öyle değil mi? İşte ilahi ceza hukukunun beşeri ceza hukukundan ayıran temel bir özellik budur.

3- İslam ceza hukukunun dayandığı, yaslandığı ilkelerden 3. Suçluyu arındırmak. Bakınız suçluyu da düşünüyor İslam. Çünkü İşlediği suç sadece kul hakkını gasp değil, Allah’ın hakkına da tecavüzdür. Allah’ın verdiği bir doğal hakkı ketmediyor. Tecavüz ediyor. Yaşama hakkını. Ve Allah’ın hakkına tecavüz etmenin cezası var..! Yani günah. Onun için İslam’da hadler kefarettir. Hadler kefarettir. Cezasını gören, İslam ceza hukukuna ait bir ceza ile cezalandırılan bir kimsenin aynı zamanda işlediği suçtan dolayı günahı da silinir. Kefarettir çünkü. Aynı zamanda vicdanını teskin ediyor karşı taraf.

Düşünün vicdanı olan, henüz vicdanını yememiş olan, vicdanını köreltmemiş olan bir insan suç işlese dahi ömür boyu vicdan azabından kurtulamayacaktır. Aynı zamanda o suçluluk psikolojisi onu her gün öldürecektir. Öyle değil mi? İslam suç işleyen kimseye, vicdanını temizleme hakkını veriyor. İtiraf müessesesini kullanarak. Ama en ufak bir şüphede de Had’di düşürüyor. Çünkü Peygamber;

- idreül hudude bişşübehat (Kuşkularla hadleri düşürünüz.) (Tirmizi.)

En ufak bir kuşku varsa Had otomatikman düşmüş oluyor.

179-) Ve leküm fiylkısası hayatün yâ ulil'elbâbi lealleküm tettekun;
Ey temiz akıl sahipleri! Kısasta sizin için bir hayat vardır. Ümit edilir ki, korunursunuz.(elmalı)

Sizin için kısasta hayat vardır. Derin düşünen akıl sahipleri... Tâ ki böylece korunursunuz. (A.Hulusi)


Adil karşılıkta suça verilen cezanın adil ve denk olmasında sizin için hayat vardır. Sizin için diriliş vardır. Ey akıl sahipleri. Diyor Kur’an. Yani kafanızı kullanın. Akıl sahiplerine hitap ediyor.

Bakınız ben emrettim, bu iş böyle olacak demiyor Allah’ımız. Üslubullah’a dikkat edin. Yani sebebini soramazsınız. Ben Allah’ım emrediyorum demiyor. Ey akıl sahipleri ben emrediyorum ya düşünün üzerinde. Eğer aklınızı doğru kullanırsanız. Eğer akl-ı seliminiz hala varsa siz bunun en doğru, en doğal, en güzel yöntem olduğunu, en güzel hukuk olduğunu fark edeceksiniz diyor. Ve akla hitap ediyor. Ey akıl sahipleri bunda sizin için hayat vardır. Niçin hayat vardır? Elbette;

1 – Cinayetlerin önüne geçtiği için. Hem suçu, hem suçluyu azaltır ve caydırır. Çünkü caydırıcılık yönü var. Öldüren öleceğini bilirse öyle kolay kolay öldürebilir mi. Ama 3 sene, 5 sene, 10 sene sonra af çıkacak derse, veya çıkmasa da ne olur. Biliyorsunuz kum kapı davasını. Kadın caddenin ortasında bir erkeği bıçakladı ve topu topu 1 sene mi, 2 sene mi yattı ve çıktı. Böyle bir ceza sisteminde söyler misiniz bu suça teşvik değil de nedir. Öldürün ve elinizi kolunuzu sallaya sallaya gezin. Bir cana kıymak bu kadar ucuz mu? Evet. Onun için kısasta hayat var. Niçin ifna olacak, sönecek ocaklar sönmez. Çünkü öldürmeyi göze alan ölmeyi de göze almalı. Ölmeyi göze almayacaksa, öldürmeyi de göze almayacaktır. Alamayacaktır.

2 - Öbür taraftan yine kısasta hayat vardır. Eğer siz bu kısası uygularsanız bu sefer kan davası, ya da sür git sülale boyu öldürmelerin önüne geçeceksiniz. Çünkü suçlu cezasını bulmuş olacak, mağdur tarafta teskin olmuş olacak

3 - Yine kısasta hayat vardır. Ebedi hayat vardır. Katilin ebedi hayatı kurtulmuş olacak ve Allah indinde temizlenmiş olacak, aklanmış olacak. Onun için de hayat vardır. İşte bu şekilde anlaşılmalı kısasta hayat vardır.

lealleküm tettekun; Belki bu şekilde; İnsanlara, Allah’a, doğaya ve topluma sorumluluğunuzun farkına varırsınız diyor Kur’an. Sorumluluğa çevirmenin bir yöntemidir kısas.

180-) Kütibe aleyküm izâ hadara ehadekümül mevtü in terake hayra* elvasıyyetü lilvalideyni vel akrabiyne Bil ma'rûf* hakkan alel müttekıyn;
Birinize ölüm geldiği vakit, bir hayır (bir mal) bırakacaksa, babası, anası ve en yakın akrabası için meşru bir surette vasiyet etmek, Allah'tan korkan kimseler üzerine yerine getirilmesi vacib bir hak olarak size farz kılındı.(elmalı)

Birinize ölüm yaklaştığında eğer bir hayır (miras - mal) bırakacaksa ana-babası veya akrabaları için vasiyet etsin. Bu korunmak isteyenler için bir haktır! (A.Hulusi)


Kütibe aleyküm izâ hadara ehadekümül mevtü in terake hayra Bir başka konuya geçtik. Ancak Tabiî ki çok birbirinden bağımsız olmasa da, birbiriyle çok irtibatlı değil gibi gözüküyor. Lakin zaten içinde şu anda tefsirini yaptığımız, içinde bulunduğumuz pasaj, emir ve nehiylerle ilgili bir pasaj. Allah talimatlar gönderiyor ardı ardına ve burada, vasiyet ayetine geldik. Hiç alakası yoktur diyemeyiz. Çünkü ölüm var yukarıda. Ölenler bir mal bırakırlar. Kısastan söz edildi. Ya öldürecek öldüren, ya ölen. Ya suçlu ya mağdur fark etmez. Ölüm var ortada. Ölümle ilgili bir problem ele alındı yukarıda, işte aşağıda da ölümün ardından çıkacak problemlere çözüm getiriyor. İşte burada vasiyet ayeti gündeme geliyor.

Kütibe aleyküm izâ hadara ehadekümül mevt Sizden birine ölüm yaklaştığı zaman, ölümle karşı karşıya geldiğini anladığında in terake hayran eğer geriye elle tutulur bir mal bırakmışsa elvasıyyetü lilvalideyn Anne babaya vasiyet etmek vel akrabiyn ve akrabalarına vasiyet etmesi gerekir. Yakınlarına ve anne babasına o geriye bıraktığı maldan vasiyet etmesi gerekir. Bil ma'rûfi *hakkan alel müttekıyn; Nasıl bir şekilde yapmalı bunu? Münasip bir biçimde yapmalı. Makul ve münasip ölçüler içerisinde. Bunu birazdan tefsir edeceğim. hakkan alel müttekıyn Bu Allah’a karşı sorumluluk duyanların uyması gereken bir hakikattir. Evet…!

Bu ayet vasiyet ayeti diye meşhurdur. Ayet açık. Ölümü yaklaşan bir kimsenin, eğer geride bir mal bırakıyorsa Allah onun vasiyet etmesini tavsiye etmekte. Vasiyet yine tavsiye manasına gelen bir isimdir. Ölümü yaklaşan bir insan geride bıraktığı mallarından anne babaya, ya da yakınlarına vasiyet eder.

Müfessirlerin çoğunluğuna göre bu ayet, Nisa suresinin 7-11-12 ve daha başka mirasla ilgili ayetler bu ayeti nesh etmiştir diyorlar. Tabii yine bazı müfessirler ki, ilk nesle ait müfessirlerde var bunların içinde, İbn. Abbas’tan gelen bir kavil de var, yine Katade, Mücahit efendim ve daha başkalarından gelen kavillerde var, onlar da; “Hayır bu ayet mensup değildir.” Diyorlar ki doğru olan da budur. Çünkü Nesh ettiği söylenen Nisa suresinin 11. ayetinde açıkça “..min ba'di vasıyyetin yusıy Biha ev deyn..” ibaresi var. Yani ölenin vasiyeti ve borcundan sonra kalanın bölüşümü. Mirasçılar arasında söz ediliyor.

Eğer bu ayet neshedilseydi, yani hükmü geçersiz olsaydı bu ayetin. Hükmünü geçersiz kıldığı söylenen ayette böyle bir ibare olur muydu..! Diyenler haklılar. Çok haklı ve yerinde bir gerekçe.

Bu ayet mensup değil. Hükmü geçersiz değil. Ancak bu ayet tahsis edilmiştir. Nisa suresinde ki miras ayetleriyle. Vasiyet etme şartı kimlere geçmiştir?

1 – Gayri Müslim olduğundan dolayı evladının malına mirasçı olamayan anne babaya vasiyetle mal vermek lazım mesela.

Yine bir anne ve baba olabilir ya bir şekilde kazaen de olsa şununla bununla evladını öldürmüşse eğer mirastan mal düşmez. O zaman eğer çok yoksullarsa vasiyetle olabilir.

Yine akrabalar. Her akrabaya miras düşmez. Mesela annesi ya da babası ölmüş çocuklara, yetimlere ve öksüzlere dedenin mirasından feraizde, İslam miras hukukunda mal ayrılmaz. Peki bunlara nasıl mal ayrılır? İşte bu ayete göre ayrılır. Mutlaka vasiyet ettirilir. Vasiyet etmemiş olsa dahi el vasiyyetül vacibe cinsinden, zorunlu vasiyet cinsinden vasiyet etmiş gibi mal verilir. Ömer İbn. Abdülaziz, büyük halife 2. Ömer’in uygulaması buydu mesela. Bunu şart koşmuş ve resmi bir hale getirmiş.

Yine bir zatın oğullarından, çocuklarından biri çok yoksul, biri çok zengin. Diğerlerini kırmamak ve gücendirmemek şartıyla. Zaten burada söylüyor Bil ma'rûf güzellikle. Bu Bil ma'rûf’ un içine diğerlerini kırmamak girdiği gibi makul bir miktarda; Bu makul miktarı da peygamberimiz 1/3 nü geçmemek şartıyla diye açıklamış bir başka hadiste. 1/3 ünden daha fazlasını vermek isteyen sahabeye hayır demiş Resulallah. Onu delil göstererek ulema 1/3 üne kadar vasiyet edebilir diye bir ölçü koymuşlar. Onun için 1/3 üne kadar zayıf olan, yoksul olan, zengin olan oğlunun karşısında çok yoksul olan diğer evladına onun gönlünü de, rızasını da alarak vasiyet edebilir. Mümkündür.

Yine mal düşmeyen çok yakın ama yoksul bir akraba vardır, vasiyet edebilir. Yani ayetin meramı ve maksadı burada açıktır.

Ancak ben ayetin çağrıştırdığı başka bir hakikate, Vasiyetin biz de uyandırdığı ölüm şuuruna dikkat çekmek isterim. Ölüme yaklaşan kimseye hitap ediliyor buradaki tavsiye. Ancak ölümümüzün ne kadar uzak olduğunu bilemiyoruz ki..! Ölüm bize ne kadar onu bilemeyiz ki..! O halde bu ilahi tavsiyeden çıkaracağımız gerçek, her an vasiyetiniz hazır olsun. Gerçeğidir.

Bakın, vasiyetin en büyüğü mal üzerine değil, Din üzerine yapılan vasiyettir. Geride bıraktığınız insanlara Allah’ı vasiyet etmek. Kur’an ı, dini, imanı ve davayı vasiyet etmek. Allah yolunda verilmiş bir mücadeleyi tavsiye etmek, vasiyetlerin en büyüğüdür. Peygamber de veda hutbesinde işte bu vasiyeti ümmetine yaptı. Veda hutbesi Resulallah’ın bir vasiyetidir ümmetine.

Ve en güzel vasiyet, geride bıraktıklarımıza bir sırat-ı müstakıym vasiyet etmektir. sırat-ı müstakıym’i vasiyyet etmek. Geride bıraktıklarımıza bıraktığımız bu vasiyet, Mahşer’e düşülmüş bir dip not olacaktır sizin için ve siz öldükten sonra yaşayan ameliniz olacaktır. Belki sizin hayatınızda sözünüzü tutmayanlar, Öldükten sonra bu vasiyetiniz üzerine sözünüzü tutacaklar ve siz öldükten sonra dahi davet eden yani vurulduktan sonra koşan atlara benzeyeceksiniz. Onun için her mümin mutlaka geriye; Allah’ı, Kitabı, Kur’an ı, Peygamberi vasiyet eden bir vasiyet bırakmalıdır.

Sırat-ı Müstakıym’a davet eden bir vasiyet;

- Yavrucuğum, sevgili eşim, değerli yavrularım, canım kardeşlerim..! Diye başlayan merhumun vasiyetinin insan üzerinde ki etkisini düşünebiliyor musunuz? Babanızın, çok sevdiğiniz annenizin, çok sevdiğiniz eşinizin size bıraktığı böyle bir vasiyetin üzerinizdeki yapacağı etkiyi hesap edebiliyor musunuz. Belki sağlığında sözünü geçiremediği halde böyle bir vasiyetle yanlış yolda olan evladını, ya da eşini, ya da kardeşini, ya da dostlarını doğru yola yöneltebilmesi mümkündür insanın. Böyle bir imkanı niçin kullanmasın. Bunu yaparsa eğer işte öldükten sonra bir amel işlemiş olur. Sadaka-i cariye olur.

Tabii bunu ölümle barışık olan kimseler vasiyet yapabilir. Vasiyet aynı zamanda ölümünüzle kol kola gezmek, gezecek cesareti bulmaktır. O zaman sizi kim ölümle korkutabilir ki? Vasiyetini yazacak kadar ölümle tanışık ve barışık olan bir insanı kim ölümle korkutabilir. Bu da ayrı bir güç verir insana, ayrı bir kuvvet verir.

Vasiyet deyince benim aklıma bir de vakıf olgusu geliyor. Malı olan bir insan, işte vakıf medeniyetidir diyoruz İslam. Vakıflar böylesi vasiyetlerle kuruldu çoğu zamanlar. Malından bir kısmını Allah’a hibe etmek, Allah’a vasiyet etmek. Allah yoluna vasiyet etmeli insanlar, ve öldükten sonra yaşamak istiyorlarsa bunu yapmalılar. Malını vakfetmeliler. Ki İslam’da ilk malını vakfeden bir Yahudi idi. Ne diyeyim, doğuştan Müslüman, doğal Müslüman bir İsrail oğlu diyeyim de daha doğru olsun. Muhayrık, öyküsünü, Yahudileşme temayülü kitabımda anlatmıştım.

Uhut savaşında geldi peygambere. Çok zengin bir Yahudi alimi idi.
- Ya Muhammed, ben senin arkanda savaşa gireceğim. Eğer ölürsem tüm malımı Allah yolunda sarf etmek üzere sana bırakıyorum, vakfediyorum.
Ve savaşta vefat etti. Resulallah onun cesedini Müslüman mezarlığının bir köşesine defnetti ve

- O Yahudilerin en iyilerindendi en hayırlılarındandı. Buyurdu.

Ve malı vakf olan ilk şahıstır İslam’da. Ondan sonra da Hz. Ömer malını vakfetti. İşte vakıf öldükten sonra yaşamanız anlamını da taşıyor.

181-) Femen beddelehû ba'de ma semi'ahû feinnema ismuhû alelleziyne yübeddilûnehu, innAllahe Semiy'un Aliym;
Şimdi her kim, bunu duyduktan sonra onu değiştirirse, her halde vebali, sırf o değiştirenlerin boynunadır. Şüphe yok ki Allah, her şeyi işitir ve bilir.(elmalı)

Artık kim bunu işittikten sonra (vasiyeti uygulamazsa), onun suçu yalnızca onu değiştirenin üzerinedir. Muhakkak ki Allâh Semi'dir, Aliym'dir. (A.Hulusi)


Femen beddelehû ba'de ma semi'ahû feinnema ismuhû alelleziyne yübeddilûnehu Kim bu vasiyet yazıldıktan sonra onu çevirir, onu değiştirir, onu bozarsa, işittikten sonra, öğrendikten sonra yazılan vasiyeti bozarsa kendi lehine veya bir başkası lehine feinnema ismuhû alelleziyne yübeddilûneh Onu değiştiren üzerinedir onun vebali. Günahı onun boynunadır. innAllahe Semiy'un Aliym; Allah her yaptığınızı işiten ve yüreğinizdeki her şeyi bilendir.

Yani burada ahlaki olmaya çağırıyor. Özellikle sözleşmelerde emanete sadakat hususunda. Vasiyet bir emanettir. Vasiyet üzerinde lehte oynama yapılmaması gerektiğini tavsiye ediyor.

182-) Femen hafe min mûsın cenefen ev ismen feasleha beynehüm felâ isme aleyh* innAllahe Ğafûr'un Rahıym;
Her kim de vasiyet edenin, bir hata işlemesinden veya bir günaha girmesinden endişe eder de tarafların arasını düzeltirse, ona bir vebal yoktur. Şüphesiz ki, Allah çok bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir. (elmalı)

Kim vasiyet edenin hata yapmasından ya da bilerek yanlış yapmasından korkup, (vârisler arasında) arabuluculuk yaparsa, onun üzerine bir suç yoktur. Muhakkak ki Allâh Ğafûr'dur, Rahıym'dir. (A.Hulusi)


Femen hafe min mûsın cenefen ev ismen Evet, her kim de hatalı davranmaktan, ya da yanlış bir davranışa düşmekten endişe ederse, korkarsa, vasiyet edenin hatalı davranmasından; min mûsın vasiyet edenin hatalı davranmasından ve bir yanlışa düşmesinden korkarsa; feasleha beynehüm felâ isme aleyh Bu durum başka. O zaman onların arasını uzlaştırmakta herhangi bir günah yoktur. Yani vasiyet eden, yanlı davranabilir. İşte ölüm anındadır, aklı zayıflamıştır, onun bu zaafından dolayı bir adaletsizlik yapılacaksa, ona şahit olan biri bu durumda müdahale edip düzeltebilir, bunda bir beis yoktur. innAllahe Ğafûr'un Rahıym; Allah Gafurdur, bağışlayıcıdır ve rahiymdir, acıyandır.

183-) Yâ eyyühelleziyne âmenû kütibe aleykümusSıyâmu kemâ kütibe alelleziyne min kabliküm lealleküm tettekun;
Ey iman edenler! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz. (elmalı)

Ey iman edenler, SIYAM (oruç - bedenselliği en alt sınıra indirip hakikatine yönelmek) sizden öncekilere olduğu gibi size de hükmoldu. Tâ ki korunasınız! (A.Hulusi)


Buradan hemen bir başka konuya geçtik. Oruca. Ey iman ettiğini iddia edenler, iman iddiasında bulunanlar, iddianızı ispat için bir ispat zemini önereyim mi size? Buyur Ya rabbi..! kütibe aleykümusSıyâmu Size oruç farz kılındı. kemâ kütibe alelleziyne min kabliküm Sizden öncekilere tıpkı farz kılındığı gibi. lealleküm tettekun; Niçin farz kılındı oruç biliyor musunuz? Sizde sorumluluk şuuru uyandırmak için.

Sorumluluk şuuru. Niçin? Oruç ruhun beslenmesidir. Bedenin aç bırakılması değildir. Ruhun beslenmesi.

Mekki surelerde Meryem suresi dışında hiç oruç geçmez. Meryem suresinde, inniy nezertü lirRahmani savmen Oradaki savm olarak geçer, o da susmakla birlikte tutulan oruçtur ki, zaten oruç lügavi olarak; Tutmak, kesmek, ilişki kesmek, ilişik kesmek manasına gelir. Susma orucu vardır. Hatta Yahudilerde et yememek, balık yememek, susmak gibi özel oruç çeşitleri de var. Peynir yememek, süt içmemek gibi özel oruç çeşitleri. İşte, tabii ki bizde böyle oruç çeşidi yok. Ancak orucun içerisine dahil edilir bunlar. Yani oruçlu aynı zamanda günah konuşmaya da oruçludur. Aynı zaman da kötü konuşmaya da oruçludur. “Ben oruçluyum” der. Kızmaya da oruçludur. Kırmaya da oruçludur. “Ben başkasını kırıcı davranamam oruçluyum” der. Yani oruç genişlemiş olur. Oruç büyümüş olur. Oruç sizde ahlaki bir eyleme dönüşmüş olur.

Evet. Daha öncekilere farz kılındığı gibi. Biliyoruz ki, şu anda ki elimizdeki Tevrat’ta orucun farz olduğuna dair bir ayet olmasa da oruç övülmüş, oruçlu övülmüş. İncil’de de oruç ve oruçlu övülmüş. Size farz kılındı şeklinde bir ibare olmasa da.

Yine oruç sadece ehli kitaba ait değil, diğer putperestlerde de var. Belki de çok ilkel anlamda bir vahiyden geçmiştir onlara. Bir peygamberin öğretisinden almış olabilirler. Örneğin eski Roma’da, eski Mısır’da, eski Yunan’da ve Hindulukta halen oruç en büyük ibadettir. Oruç tüm çok tanrılı ve putperest inançlarda da var olan bir ibadettir. Onun için oruç adeta yer yüzündeki hak ve batıl tüm inançların ortak ritüelidir, ibadetidir diyebiliriz.

Oruç’un amacı nedir diye soracak olursak, işte ayetin sonu bunu veriyor; lealleküm tettekun; şuurlandırmak, bilinç kazandırmak insana.

Üç amacı vardır orucun.

1 – Kur’an ın doğum gününü kutlamak. Rarz oruç. Ramazan Kur’an ın doğduğu aydır. Kadir gecesi Ramazan’da bir gecedir ve Kur’an kadir gecesi doğmuştur. Bunu Kur’an dan öğreniyoruz. Biz oruç tutarak Kur’an ın doğum gününü kutluyoruz. Tabii şunu sormak lazım;
- Doğumunu yaptığınız çocuğu ne yaptınız ey Müslümanlar. Diye sormak lazım…! Çocuğu önce öldürüp sonra doğum günü pastasını mı yiyorsunuz diye sormak lazım. Doğumunu Ramazan’la kutladığınız Kur’an nerde, nerenizde, hayatınızın neresinde diye sormak lazım. Hepiniz kendinize bu soruyu sorunuz efendim..!
2 – Nefis terbiyesidir oruç. Nefsi terbiye eder, ruhu teksiye eder. Arındırır. Bir iç arınmadır. İç zenginliktir oruç. İçe doğru bir yolculuktur.

3. Açları ve yoksulları, insana açlığı bizatihi tattırarak öğretmenin en güzel yöntemidir oruç. Aç’ı, açığı, yoksulu, düşkünü size ancak Allah böyle bizzat yaşatarak öğretiyor.

İşte oruç bu 3 şuuru kazandırır. Bu 3 şuuru kazanırsanız; Allah’a karşı, kendinize karşı ve topluma karşı sorumluluk şuurunu kazanmış olursunuz, ittika da budur zaten, takva’da budur.

[Ek Bilgi; ORUÇ BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİ YENİLİYOR

Fareler ve 1. Faz insanlar üzerinde denenen bu deneyler, uzun süreli orucun gözle görülür biçimde beyaz kan hücre seviyesini düşürdüğünü göstermektedir. Farelerde, bağlamalı oruç, hematopoietik(kan ve bağışıklık sistemi üreten bir grup kök hücresi) kök hücre yollarını uyararak değiştiren düğmeyi çevirir. USC Longevity Enstitüsü müdürü ve USC Davis Yaşlılık Bilimi Okulu’nda Yaşlılık ve Biyolojik Bilimler Bölümü Profesörü Valter Longo şunları ifade ediyor:  “Bağlamalı orucun kök hücre bazlı hematopoietik sistemin yenilenmesini destekleyen dikkate değer bir etkisinin olabileceğini hiç tahmin etmemiştik.”

Prof. Longo ayrıca, yemek yemeği durdurduğumuzda bedenin depolanmış glikoz, yağ ve ketonu kullandığını ve ayrıca yıpranmış ve hasar görmüş bağışıklık hücrelerini de yenileyip, yeniden işler hale getirdiğini bildirmekte. Longo sözlerine şunları da eklemekte: “Hem insanlarla, hem de hayvanlarla yaptığımız çalışmalara,  bağlamalı-uzun süreli orucun  beyaz kan hücre sayısını düşürdüğünü tespit ederek başladık. Onları tekrar beslediğimizde, kan hücreleri akışında çoğalma başladı. O zaman da bunlar neden oluşuyor, çoğalıyor diye sorguladık.”

Hiç yemek yemeden 2-4 günlük bağlamalı orucun 6 ay süre sonunda farelerde eski ve hasarlı bağışıklık hücrelerini öldürdüğü ve  yerine yenilerini ürettiği tespit edilmiştir. 

Her bir oruç devresinde, beyaz hücrelerdeki düşüş kök hücrelerinin yeni bağışıklık hücreleri üretmesini tetiklemektedir. Özellikle, bağlamalı oruç IGF-1(Ünsilün Benzeri Büyüme Faktörü 1)/PKA (Proetin Kinaz A) ‘yı  düşürmektedir.

Çalışmalarımızın ucu, kök hücrenin kendini yenilemesi ve pluripotensiyi (farklı hücre tipi olmasına kadar uzanması) kontrol etmek için PKA’ya da bağlanmıştır. Bağlamalı oruç, yaşlanma, kanser ve tümör progresyon hormonu olan  IGF-1’de de düşmeye yol açmıştır.

Prof. Longo şunları ifade ediyor: “PKA genini kapatmak, kök hücrelerinin yenilenmesini tetikleyen anahtar adım olmuştur. Böyle yaparak, kök hücrelerine onay verip, onların çoğalmasını ve sistemi yeniden kurmasını başlatıyorsunuz ve iyi haber de; oruç süresince, sistemdeki hasar görmüş ya da yaşlı olan, etkisiz kısımlardan beden kendisini kurtarıyor.

Şimdi,kemoterapi ya da yaşlılık gibi ağır hasar görmüş bir sistemleri ele alırsanız, bu oruç evreleri bedeni, gerçek anlamda bağışıklık sistemini yenileyebilir.”

Küçük bir grup kanserli hasta bu çalışmalarda yer almıştır ve bu çalışmalar da ayrıca ekip, hastaların kemoterapiye girmeden tuttukları 3 günlük orucun onları kemoterapinin toksik etkilerinden koruduğunu da tespit etmiştir.

Kemoterapi yaşam kurtarırken bir yandan da bağışıklık sistemine belirgin bir zarar vermektedir.Dolayısıyla, ekip , buluşlarının orucun bu zararı en aza indiremeye yardımcı olabileceğini gösterdiğini umuyorlar.
(http://www.medicalnewstoday.com/articles/277860.php?tw ‘den Türkçeye AylinEr tarafından çevrilmiştir.)]

Ek bilgi-2: “Oruç, tüm sindirim sistemini dinlendiriyor”

Oruç sayesinde karaciğer ve sindirim sisteminin dinlenme fırsatı bulduğunu söyleyen Prof. Avcı, “Sindirim sistemi dinlenme halindeyken, vücuttaki diğer organların da kanlanması ve çalışma verimi artıyor. Şeker hastalarında kan şekeri kontrolü, hipertansiyon hastalarında ise kan basıncı kontrolü kolaylaşıyor. Kanda yağ düzeyleri düşüyor, yararlı kolesterol yükseliyor. Vücutta depolanmış yağlar eriyor, birkaç kilo zayıflanıyor. Kemik iliği uyarılıyor, kan yapımı artıyor. Vücut, zararlı maddelerden temizleniyor, bağışıklık sistemi güçleniyor. Kalp, damar, kanser gibi hastalıklara karşı direnç artıyor” dedi. (Prof. Dr. Günsel Şurdum Avcı)


 
184-) Eyyamen ma'dudât* femen kâne minküm merıydan ev alâ seferin feıddetün min eyyamin ühar* ve alelleziyne yutıykunehu fidyetün ta'amu miskiyn* femen tetavve'a hayran fehuve hayrun lehu, ve en tesûmû hayrun leküm in küntüm ta'lemûn;
(Size farz kılınan oruç), sayılı günlerdedir. İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan ise, diğer günlerde, tutamadığı günler sayısınca tutar. Ona dayanıp kalacaklar üzerine de bir yoksulu doyuracak kadar fidye gerekir. Her kim de hayrına fidyeyi artırırsa, hakkında daha hayırlıdır. Bununla beraber, eğer bilirseniz, oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır. (elmalı)


Bu sayılı günlerdedir. Sizden kim hasta veya seyahatte olursa (orucu) yaşayamadığı günler kadar telâfi eder. Oruç tutmaya takatı sınırda olanların (sağlığı elvermeyenlerin) üzerine miskin'in (yoksulun) yemeği bir fidye düşer (oruçsuz her günlerine karşılık). Kim hayır olarak daha fazlasını verirse, bu onun için daha hayırlıdır. Sıyam sizin için daha hayırlıdır (yerine fidye vermekten), eğer bilirseniz. (A.Hulusi)


Eyyamen ma'dudât Sayılı günler, bu farz kılınanlar sayılı günlerde oruç farz kılındı. femen kâne minküm merıydan ev alâ seferin feıddetün min eyyamin ühar Kim, sizden her kim hasta olur, ya da yolculuğa çıkarsa, tutamadığı diğer günlerde, tutamadığının sayısı kadar oruç tutar.

Hastalığın ölçüsü nedir diye sormayın. Bu konuda ki ölçüyü, Allah’a karşı ahlaklı davranarak siz bulacaksınız bu ahlak işidir. Allah’a ahlaklı davranma işidir. Onun için isteftikal vek yüreğinizden fetva alacaksınız bu konuda.

Ve yolculuğun ölçüsü nedir diye sorarsanız; Sahabe arasında ihtilaf var. Resulallah bu konuda standart bir ölçü koymamış. Namazı kısaltarak kıldığımız yolculukların tümünde oruçta seferi olarak tutulmayabilir. Ancak bu ruhsattır. Azimete sarılarak insan zorlukta oruç tutarsa herhalde ecrine nail olacaktır.

Gerçi Hz. Peygambere biri, Yemenli, kendi lehçesi ile gelmiş:

- Eminem birriem samı mim sefer demiş. Bu Yemen lehçesinde lam, mim olarak okunur.

- Seferde yolculukta oruç tutmak fazilet midir, erdem midir ya Rasulallah. Diye sormuş, Resulallah’ta aynen onun lehçesiyle

- Leyse min em birriem sam’ı mim sefer..! demiş.
- Hayır yolculukta oruç tutmak fazilet değildir.
Ama buradaki seferden kastedilen büyük bir ihtimalle savaş, savaşa çıkılan seferlerdir. Ki, o seferin zorluğu malumdur.

ve alelleziyne yutıykunehu fidyetün ta'amu miskiyn Yine gücü yetiren kimseler üzerine de yoksulları doyurmak, fidye olarak yoksulları doyurmak düşer.

Şimdi buradaki yutıykunehu yu gücü yetenler olarak anlamlandırdım. Ancak İbn Abbas’tan gelen ve daha başkalarından gelen 2. bir rivayette, Taberi bunlarsın hepsini almış; Yutallikune şeklinde okunuyor. Bu da güç yetiremeyenler, tam tersi manaya gelir bu sefer. Ama tabii ki buradaki lafzi anlamı benim verdiğim manadır diye düşünüyorum. Ki zaten İbn Abbas’ta gelen bir başka rivayette de yutıykunehu okunuyor, 2 şekilde okuyor ibn. Abbas’tan gelen rivayette.

Evet, böyle okursak Buradaki “hu” zamirinin nereye gittiği probleminden çıkan bir tartışmada var. Yani “Ona güç yetiren” “Hu” zamiri her halde taamil miskin e gitse gerektir. Ama yine ikili bir, iki taraflı, iki pencereli bir zamirdir. Hem oruca güç yetiren, oruca güç yetiren ayrıca yoksulu da doyurmaya güç yetiriyorsa yoksul da doyursun. Bir de yoksul doyursun. Bir de gücü yeten, yani varlığı olan oruçla beraber ayrıca birde yoksulları doyursun Ramazan’da manasına gelir.

femen tetavve'a hayran fehuve hayrun lehu Kim daha fazla hayır yaparsa onun için daha hayırlıdır. Bu bir gerçek. Ayette buna dikkat çekiyor.

ve en tesûmû hayrun leküm in küntüm ta'lemûn; Eğer oruç tutarsanız bu sizin için daha hayırlıdır.

Bu ibare yukarıyı biraz aydınlatıyor. Yani eğer gücünüz yettiği halde siz fidye vererek oruç tutmayabilirsiniz. Bu durumda biz bu ayeti hemen sonraki gelen ayetle tedricilik içinde anlamamız lazım. Yani oruçta diğer ibadetler gibi aşama aşama farz kılındı. İlk farz kılındığında gücü yeten insan oruç tutmayıp onun yerine fidye verebiliyordu. Ki Muaz Bin Cebel hadisi var bu bize onu gösteriyor. Diyor ki bu sahabi; Araplar oruca alışık değildi, oruç çok zorlarına giderdi, onun için oruç farz olunca zorlandılar.

Ve işte onun için ilk farz olduğunda böyle bir alternatif getirdi. Ancak daha sonraki ayette, Sizden kim Ramazan’a ulaşırsa oruç tutsun ayeti ile bu gücü yetenin fidye vermesi, yoksul doyurması şartı kalktı, tahsis edildi. Sadece oruç tutamayacak kadar yaşlı ve hasta olanlara tahsis edildi bu izin. Diyorlar ki bu da güzel bir yaklaşım, doğru bir yaklaşım.

185-) Şehru Ramadânelleziy ünzile fiyhil Kur'ânu hüden linNâsi ve beyyinâtin minel hüdâ velFurkan* femen şehide minkümüş şehre felyesumhu, ve men kâne merıydan ev alâ seferin feıddetün min eyyâmin uhar* yuriydullahu Bikümül yüsra ve la yuriydu Bi kümül 'usr* ve li tükmilül 'ıddete ve li tükebbirullahe alâ mâ hedâküm ve lealleküm teşkürûn;
O Ramazan ayı ki, insanları irşad için, hak ile batılı ayıracak olan, hidayet rehberi ve deliller halinde bulunan Kur'ân onda indirildi. Onun için sizden her kim bu aya şahit olursa onda oruç tutsun. Kim de hasta, yahut yolculukta ise tutamadığı günler sayısınca diğer günlerde kaza etsin. Allah size kolaylık diler zorluk dilemez. Sayıyı tamamlamanızı, size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allah'ı tekbir etmenizi ister. Umulur ki şükredersiniz.(elmalı)
İnsanlara hakikati idrak ettiren ve gerçekle yanlış arasındaki farkları açıklayan Kur'ân, Ramazan ayı içinde inzâl olmuştur. Sizden kim bu aya ererse, sıyamı (orucu her boyutuyla) yaşasın. Kim de hasta veya seyahatte olursa, o günler sayısınca tamamlasın. Varlığınızdaki hakikati yaşamayı sıyam ile kolaylaştırmak ister, güçleştirmek istemez. O sayılı günleri tamamlayarak, size hakikati yaşattığı ölçüde, Allâh'ın ekberiyetini hissetmenizi ve bunu değerlendirmenizi ister. (A.Hulusi)


Şehru Ramadânelleziy ünzile fiyhil Kur'ânu hüden linNâsi ve beyyinâtin minel hüdâ velFurkan Ramazan ayı, işte geldik. Kur’an ın doğum ayı. Öyle bir ay ki, Kur’an o ayda indi. İşte Ramazan bunun için kutsal. Bizatihi kutsallığı yok yoksa. Kur’an doğduğu için kutsal. hüden linNâsi ve beyyinâtin İnsanlığa bir rehber olan Kur’an ve beyyinâtin minel hüdâ Ve bu rehberliğin apaçık belgelerini taşıyan, velFurkan Ve hakkı batıldan ayıran Kur’an bu ayda indirildi. Ramazan’ın kutsiyetinin nereden geldiğini işte böyle açıklıyor ayet.

femen şehide minkümüş şehre felyesumhu İşte yukarıdaki ayeti tahsis eden bölüm bu: Kim bu aya şahit olursa, kesinlikle o, oruç tutsun. Felyesumh ..!
ve men kâne merıydan ev alâ seferin Kim de hasta ya da yolcu olursa, feıddetün min eyyâmin uhar Tutmadığı günler sayısınca başka günlerde tutsun. yuriydullahu Bikümül yüsra ve la yuriydu Bi kümül 'usr Allah sizin için kolaylık diler, zorluk dilemez.

İfadeyi görüyor musunuz..! Rabbimizin şefkatini görüyor musunuz. Yani ben size bu emirleri indirmekle, bu hükümleri indirmekle sizi zora koşmak istemiyorum. Sizin içindir bunlar. Amacım zora koşmak olsaydı bu izinleri de vermezdim. Yani Rızamı muhal üzerine kurmadım kullarım. Rızamı mümkin üzerine kurdum. Makul ve mümkün üzerine kurdum rızamı. Muhal ve imkansız üzerine kurmadım demek istiyor Cenab-ı Hak. Budur. Onun için, Allah sizin için kolaylığı diler.

Hz. Aişe validemiz de sahih olarak gelen bir haberde diyor ki;
- Peygamber iki şeyi seçmekle karşı karşıya kalınca, mutlaka kolay olanını tercih ederdi.
Yine Resulallah’ın bir başka hadisinde;

- Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız. Buyuruyor ya..!

İşte bu Dinin temel ilkelerinden biri haline gelmiştir fıkıhta.

ve li tükmilül 'ıddete ve li tükebbirullahe alâ mâ hedâküm Yine sayıyı tamamlayın, sayıyı tamamlamanız için böyle yaptı ve li tükebbirullahe alâ mâ hedâküm Yine niçin sorusu Allah’a; Sizi hidayete kavuşturduğu, doğru yola ulaştırdığı için, Allah’ı yüceltmeniz için. Tek bir etmeniz için.

ve lealleküm teşkürûn; Ve üstelik şükretmeniz için, belki bu şekilde şükredersiniz.

Bizden kendisini tekbir etmemizi, yüceltmemiz ve şükretmemizi istiyor. Orucun maksadı budur.

Neye şükür..? Ya Rabbi iyi ki sen bizimle konuştun diye şükür. Sen vahiyle bize yol göstermeseydin, biz sapıtanlardan olacaktık diye şükür. Kur’an a şükürdür bu.

186-) Ve izâ seeleke 'ıbadiy 'anniy feinniy kariyb* uciybu da'veteddâ'ı izâ de'âni, felyesteciybû liy vel yu'minû Biy leallehüm yerşudûn;
Şayet kullarım, sana benden sordularsa, gerçekten ben çok yakınımdır. Bana dua edince, duacının duasını kabul ederim. O halde onlar da benim davetime koşsunlar ve bana hakkıyla iman etsinler ki, doğru yola gidebilsinler. (elmalı)

Kullarım sana BEN'den sorarlarsa, şüphesiz ki ben Kariyb'im (anlayış sınırı kadar yakın!)("Şahdamarından yakınım" âyetini hatırlayalım)... Yönelip isteyene (dua) icabet ederim. O hâlde onlar da bana icabet etsinler ve bana iman etsinler ki olgunluklarını yaşasınlar. (A.Hulusi)


Ve izâ seeleke 'ıbadiy 'anniy feinniy kariyb hemen arkasından, tabii ki şükür, yüceltme için ne lazım? Bunun için Allah’ı hakkıyla takdir etmek lazım değil mi? Allah’ı takdir etmeden Allah’a şükretmek mümkün mü? Peki Allah’ı takdir etmek için ne lazım? Kendinizin “sınırlılığını” bilmek lazım. Zayıflığınızı, acizliğinizi bilmek lazım. Çünkü Allah’ın büyüklüğünü takdir edemezsiniz. Buna zihniniz elvermez.

O halde kendi küçüklüğünüzü takdir ederseniz, Allah’ın büyüklüğünü ancak takdir etmiş olursunuz. Bunu bilmeniz. Kendi küçüklüğünüzü takdir ederseniz alacağınız hal nedir? Tek bir hal alırsınız..! Dua vaziyeti alırsınız. Dua vaziyeti..! Dua kulun küçüklüğünü bilmesidir. Dua kulun acziyet itirafıdır. İşte burada dua geldi. Dua ile ilgili müthiş ve çarpıcı bir ayet geldi;

Ve izâ seeleke 'ıbadiy 'anniy Kullarım sana benden sual ederlerse eğer, feinniy kariyb iyi bilsinler ki ben yakınım.

Bu kadar müthiş bir hakikat..! Bu kadar sade bir dille ancak vahiyle anlatılır. İyi bilsinler ki ben çok yakınım.

uciybu da'veteddâ'ı izâ de'âni Beni davet edenin davetine icabet ederim. Bana dua edenin duasını kabul ederim. Bana yalvaranın yakarışına cevap veririm. felyesteciybû liy o halde ey kullarım siz de bana icabet edin. Siz de benim davetime koşun. Ben de sizi davet ediyorum, ben de size dua ediyorum. Rahmetle, mağfiretle, cennetle dua ediyorum. Muhammed’le, Kur’an la dua ediyorum. Siz de benim davetime gelin. vel yu'minû Biy ve iman edin. Kayıtsız şartsız iman ederek davetime icabet edin. leallehüm yerşudûn; Bu şekilde umulur ki onlar doğru yola döndürülürler. Doğru yola kavuşturulurlar.

İşte Cenab-ı Hakkın davetine icabet edenler, Allah’ta onların davetine icabet eder. Allah’ın davetine icabet etmeyenlere Allah’ta onların davetine icabet etmeyecektir. Allah bizi O’na taa..! yürekten davet eden, O’nun kendisine şah damarından daha yakın olduğunu bilen, fark eden, hisseden ve O’nu yüreğine davet eden ve O’nun da kendisini davet edip davete icabet edenlerden kılsın.
“Ve ahiru davana velil hamdülillahi rabbil alemiyn”