Euzübillahimineşşeytanirracim,
Bismillahirrahmanirrahim
Değerli dostlar bugün tefsir dersimizde Bakara suresine başlayacağız.
Bakara suresi adını, sure içinde yer alan 67.ncü ve 73. ncü ayetler
arasında aktarılan İsrail oğulları ile ilgili bir olaydan almakta. Bakara İnek
anlamına geliyor. İnşallah ilgili ayetlere gelince bu sureye adını veren olayı
birlikte işleyeceğiz.
Bakara suresinin indirildiği zaman, hemen surenin tamamı hicretten
sonraki ilk iki yılda indirilmiştir. Bu, Sureyi anlamamız için sürekli göz
önünde tutmamız gereken bir olgu. Çünkü ayetlerin indiği toplum, yani Kur’an ın
ilk muhatabı olan insanlar elbette ki Kur’an ın iniş sürecinde ciddi bir
biçimde yer almaktalar. Onun için de ayetleri iyi anlamak için; Ayetlerin ilk
muhataplarının yaşamlarını, hayat tarzlarını, taleplerini arzularını,
hatalarını yanılgılarını, yine ayetlerin ilk muhatabı olan toplumun yapısını, o
toplumun sosyal taleplerini, o toplumun akidevi, inanca müteallik yapısını iyi
bilmemiz gerekiyor.
Onun içinde bu surenin indiği zamanını hicretten sonraki ilk iki yıl
olarak vurgulamam çok büyük önem arz etmekte. Tabii ki surenin son ayetleri
nübüvvetin son yılında nazil olmuştur. Yani hicretten sonra ilk iki yılda nazil
oldu derken biz surenin kahir ekseriyetinin hicretten sonraki ilk iki yılda
nazil olduğunu söylemiş oluyoruz. Hatta bu sure de yer alan 281. ayetin son
inen ayet olduğu yolunda da görüşler var.
Surenin önceki sure ile teması konusunda da bir şeyler söylemem
gerekirse; Fatiha suresi, bakara suresi ile ciddi bir biçimde ilişkili. Bu
surenin Kur’an ın tedvininde Fatiha suresinden sonra yer almış olması tesadüfi
değildir. Hatırlayacaksınız Fatiha da; “İhdinas sıratal
müstekıym.” Bizi dosdoğru
yola ilet. Bize dosdoğru yola kılavuzluk et diye dua ederken, Bakara suresinde
adeta bu duaya cevap verilircesine:
“Elif lam mim
zalikel kitab.” İşte bu
kitap “Zalikel kitabü la raybe fıh” Kendisinde kuşku olmayan bu kitap, “hüdel lil
müttekıyn.” Allah bilincine ulaşanlar için bir hidayettir. Bir kılavuz bir
rehberdir. Yani siz fatiha da Allah’tan; Bir kılavuz, bir rehber istiyorsunuz,
sizi doğru yola yönlendirecek, Allah’ta size duanızı kabul edip; Al işte bu
kitap senin arzu ettiğin, senin benden istediğin rehberdir. Kılavuzdur buyuruyor.
Tabii fatiha ile bakara arasındaki ilişki sadece bununla sınırlı değil,
yine hatırlayacaksınız fatiha suresi tefsirinden, Fatihanın son ayetini
Peygamberimiz;
“ğayril mağdubi aleyhim ve lad
dallin.”
Kendilerine gazaplanılanlardan ve sapıtanların yolundan götürme bizi.
Duasında kendilerine gazaplanılanlar yani gazaba uğrayanları Yahudileşen İsrail
oğulları, sapıtanları da Hıristiyanlaşan Hz. İsa Ümmeti olarak tefsir etmiştik.
İşte Resulallah’ın bu tefsiri bakara suresinde olabildiğince açılacak.
Bu surede yaklaşık 120 ayet İsrail oğullarının nasıl Yahudileştiğini anlatacak.
Onun için de bakara suresi adeta fatihanın bir tefsiri niteliğinde. Sadece o
kadar değil, aslında bakara suresi Kur’an ın bir fihristi niteliğinde.
Hazır söz buraya gelmişken surenin muhtevası konusunda da birkaç söz
söylemem gerekiyor. Bakara suresi girişinde inanç kategorilerini ele alarak
başlar. Müminler hakkında 5 ayet, Kafirler hakkında 2 ayet, ve onun ardından 14
ayetle de münafıkları işler. Yani bu sure önce mümini ve imanı, ardından kafiri
ve küfrü, onun ardından da nifakı ve münafıkı, iki yüzlüyü tanımlayarak girer.
Bu tanımların ardından insan oğlunun serüvenine geçilir. Yaklaşık üç
milyon yıllık insanlığın yürüyüş destanı nasıl başladı, biz bunun cevabını
sadece Allah’tan alabilirdik. İşte o cevap sadedinde bakara da insanoğlunun,
insanlaşma sürecinde ve Adem ile başlayan şuurlu ve iradeli bir varlık olarak
yeryüzünde halifeliğe, kendisinden önceki ya da Allah’ın halifeliğine soyunan
bir varlık olarak insanoğlunun yeryüzünde ki Çıkış ve yeryüzünde insanlık
görevini üstleniş hikayesini biz bakara suresinden ilk olarak dinliyoruz,
öğreniyoruz.
Onun ardından sözü bakara suresi, İsrail oğullarına getirir ve İsrail
oğullarını adeta bu ümmete ibret vesikası olarak ta takdim eder. Bununla şunu
söyler. Yani bu surenin belkemiğini zaten bu hadise oluşturur. İsrail
oğullarının Yahudileşme serüveni. Bununla bu ümmete şu mesaj verilmek istenir;
“Ey
Muhammed ümmeti, dikkat edin sizi bekleyen en büyük tehlike Yahudileşmektir.
Nasıl sizden önce insanlığa vahyi taşıma görevini Allah İsrail oğullarına
yüklemişse, şimdi de Muhammed ümmetine yükledi. Musa ümmeti vahyi taşıma
görevine ihanet etti. Bu ihanetinin cezası olarak ta gazaba uğradı ve
Yahudileşti. Ey Muhammed ümmeti eğer sen de tıpkı İsrail oğulları gibi, tıpkı
Musa ümmeti gibi vahyi taşına görevine ihanet edersen, vahye ihanet edersen
senin de sonun onlara benzer.” Yani sen de gazaba uğrarsın mesajı verilmek isteniyordu.
Yine bu sure de 3 semavi dinin adeta asılları olan peygambere ve Kâbeye
ve kıbleye dikkat çekilir.
Bu surenin verdiği mesajlardan biri de tüm semavi din mensuplarının,
Allah’ın koyduğu semboller etrafında birleşmesidir. Bu sembollerin başında
İbrahim Peygamber gelmektedir. Ki 3 semavi dinde kendisini bu peygambere nispet
eder.
Yine Allah semavi din mensuplarının tümüne adeta İbrahim peygamberin eli
ile yapılan Kabe’yi merkez olarak gösterir. Bu surenin sonlarına doğru işlenen
kıble meselesinde verilemek istenen mesaj şudur.;
- Ey Yahudiler, Siz İbrahim Peygambere sahip çıktığınız
halde, onu büyük atanız olarak tanıdığınız halde niçin Kabe’ye ihanet
ediyorsunuz. Niçin Kabe’nin Rabbinin gösterdiği istikameti kabul etmek
istemiyorsunuz? Niçin Muhammed A.S. ın Kıblesini Kabe’ye döndürmesine itiraz
ediyorsunuz?
İşte bununla verilmek istenen mesaj tüm semavi din mensuplarına Allah’ın
gösterdiği semboller etrafında birleşme çağrısıdır.
Bu sure son olarak hepinizin yakından bildiği “Amenerresulü” ile tamamlanır. Son iki ayetinde adeta seslendiği,
çağırdığı tüm insanlık kesimlerine, Allah’ın rahmetini, Allah’ın mağfiretini,
bağışını müjdeler. Böylece mesajını tamamlar. Bu açıklamadan sonra ben sureyi
tefsire geçiyorum.
“Bismillahirrahmanirrahim”
“Varlığımı da oluşturup ismi Allah olan rahmandır, rahiymdir” ki onun
nâmınadır eylemim. (A.Hulusi)
“Rahman, Rahim olan Allah’ın adıyla”(elmalı.)
1 - “Elif lam mim.”
Eliif, Lâââm, Miiiym. (A.Hulusi)
1 -
Elif, Lâm, Mîm. (Elmalı)
Elif lam mim Bu 3 harf hurufu mukadda’dır. Yani müstakil harfler.
Bu böyle okunmuştur peygamberimiz tarafından, biz de böyle okuyoruz. Bu tür
harfler Kur’an da 29 surenin başında gelir. Bu harflerin toplamı, tamamı yani
14 harften oluşmuştur. Hurufu mukadda Arap alfabesinin yarısına denktir. Yani
28 harfli Arap alfabesinin yarısı olan 14 rakamına denk bir biçimde tüm mukadda
harfleri 14 harften oluşur. Yine Hurufu Mukadda’yı oluşturan harfler, birli ile
beşli arasında değişir. Ya birlidir ya ikilidir, Birlidir “Nun,” “Gaf” gibi, İkilidir, “Ha mim” , “Taha”, “Yasin” gibi. Bazen üçlüdür; “Elif lam mim.” Gibi. Dörtlüdür beşlidir.
Bu Arap dilinin yapısına da göndermedir aynı zamanda. Çünkü Arap dilini
oluşturan tüm kelimeler de bir ile beş arasında ki harflerden müteşekkildir. Ya
1, ya, 2, ya 3, ya 4, ya 5 lidir. Altı harfli bir kelime bulunmaz Arap dilinin
yapısında. Dolayısıyla buradan da oraya bir gönderme vardır.
Bu harflerin anlamı konusunda tüm müfessirler arasında çok uzun yorumlar
yapılmış ve tartışmalar olmuş. Haddi zatında asrı saadette bu harflerin anlamı
olarak ne söylenmiş diye sorulacak olursa, peygamberimizden bu harflerle ilgili
bir rivayet göremiyoruz. Sahabeden gelen rivayetlerde farklı. Hz. Ebu Bekir’den
gelen rivayette; “Her kitabın bir
sırrı var, Kur’an ın sırrı da Hurufu mukaddadır.” Diyor.
Yine Hz. Ali’den buna benzer bir rivayet var. Diğer iki halife Hz. Ömer
ve Hz. Osman’dan da buna benzer bir görüş aktarıldığı iletiliyor müfessirler
tarafından.
Yine sahabet sonrası dönemde, bu harflerin ne anlama geldiği üzerinde
çok fazla yorum yapılmamış. Ancak hicri 2. y.y. dan sonra tefsir ilminin artık
müstakil bir disiplin olarak tedvin edilmesiyle bu harfler üzerindeki
spekülasyonlar da artmış, Örneğin Taberi de bunu görüyoruz. Taberi tefsirinde
bu harflerle ilgili sayfalar dolusu uzun yorumlar aktarır. Hatta Resulallah
döneminde bu harflerin Yahudiler tarafından rakam sistemli bir okunuşa tabi
tutulduğu söylenir. Ki Yahudilerin geleneğinde böyle bir sistem vardır. Ebcet
hesabı diye bilinen hesap ta, işte rakam sistemli harflere dayanır. Ama böyle
bir gelenek Araplarda bulunmamaktadır. İslam da da bulunmamaktadır. Bu kadim
bir Yahudi geleneğidir. Rakam sistemli harf kullanma geleneği. Onun için kendi
geleneklerine uygun olarak manasını anlayamadıkları bu harfleri Yahudiler,
Rakam sistemli harf olarak okumaya çalışmışlar ve hatta bundan yola çıkarak bu
ümmetin ömrünü tespit etmeye kalkmışlar. Tabiî ki Rasulullah tarafından olsun,
sahabe tarafından olsun Yahudilerin bu girişimi onaylanmamış.
Rakam sistemli Harflerde Elif, 1 e tekabül eder, Lam, 30 a, Mim, 40 a.
Yani böyle bir hesaplama ile bu ümmetin ömrünü bulmaya çalışmışlar. Tüm Hurufu
mukadda dan. Tabii bunun yanlış olduğu bugünden geriye doğru bakınca, ayan
beyan açık bir biçimde gözüküyor.
Yine bu harfler bazı yorumcular tarafından özel manalara geldiği, “Elif”, “lam” ve “mim” in birer şifre olduğu yolunda değerlendirilmiş ki Bu
da doğru değil çünkü bunu doğrulayacak sahih bir rivayet aktarılmamaktadır.
Mesela “Elif, Lam, Mim” i; En Allah u Alem biçiminde tefsir edenler olmuş
lakin bu yorum hep ayakları havada kalmıştır.
Yine bu harflerin, böyle bir sistemin Arap dilinde daha önce
kullanıldığını göremiyoruz. Gerçi Taberi tefsir kitabında bir çok şiir almış.
Arap dilinde bunların daha önce kullanıldığını ispat için ama hiçbiri bunu
ispat için yeterli delil olamamakta ne yazık ki. Çünkü gösterdiği delillerin
hiç birisinde şahit olarak getirdiği şiirlerin hiç birisinde böyle bir kullanım
görülmemektedir. Bizde ki Hüseyin’e hüso, Abdullah’a apo, Mehmet’e memo
denildiği gibi Araplarda da; Salihe, sal, Haris’e hari, denildiğini göstermiş
delil olarak ki bununla hurufu mukadda arasında hiçbir ilişki göremiyorum ben.
Yine “Ya Zeyd gıf”, Ey Zeyd dur, sözünü Arapların Ya “Zeyd Gaf” biçiminde de söylediklerini delil göstermiş ki, Yani
“Gıf”, “Dur” kelimesinin ilk harfinin alarak söylendiğini, bu da
buna delalet etmez. Yani Hurufu Mukadda’yı açıklayan şeyler değildir.
Peki nedir bunlar? En ciddiye alacağımız iki görüş var. Birincisi Hz.
Ebu Bekir’den biraz önce naklettiğim görüş ki o görüş; “Her kitabın bir sırrı vardır, bu da Kur’an ın
sırrıdır.”
Dikkat edin müteşabihi değil, bendeniz müteşabih olarak görmüyorum.
Çünkü Müteşabih; mecaz olandır. Yani içinde teşbih olandır. Bu harfler manası
tamamıyla bilinmeyen harfler olması hesabiyle müteşabih değil, Hz. Ebu Bekir’in
ifade ettiği gibi sırdır.
Ama ondan da önemli olan ikinci bir görüş var ki; Bu görüş Başta Şabi,
Katade, Zemahşeri, İbn. Teymiye gibi bir çok alimin ortaklaşa görüşüdür. O da
şudur.
Bu harfler Kur’an a delalet etmektedir. Lafza delalet etmektedir. Daha
doğrusu Kur’an ın kaynağına delalet etmektedir. Yani bunlar eğer Latince
alfabeyle söyleyecek olursak A, B, C, anlamına gelir. Ya da Alfabeden herhangi
bir harf seçmeye benzer.Bununla şu söylenmek istenmiştir ki bunu tefsire
ilişkin ilk yazılan kaynaklardan biri olan Ebu Ubeyde’nin Mecaz ül Kur’an’ı
doğrulamakta, bunlara huruf ul heca, yani hece harfleridir denilmekle
yetiniliyor. Başka hiçbir açıklama da yapılmıyor ilk yazılan bu en ciddi Kur’an
araştırmasında.
Bunlar hece harfleridir. Bunların delaleti tamamen Kur’an a yöneliktir.
Yani bu harflerin başında olduğu 29 sure incelenecek olursa bu surelerin
tamamının ilk ayetleri hep vahyin önemini vahye atıfla, Allah’ın vahyini öne
çıkararak başlamaktadır. Bizde buradan anlıyoruz ki bu harfler vahyin
mahiyetine dikkat çekmekte, vahyin önemine, Kur’an ın kaynağına dikkat çekmektedir.
Burada, özellikle bu yorumdan yola çıkarak iki soru sormak gerekiyor.
1 – Bu harflerin anlamı nedir.
2 – Bu harflerin işlevi nedir.
Bendeniz son olarak tercih ettiğim ve benimsediğim görüşü, işte bu iki
soruya bir cevap sadedinde şöyle dile getirmek istiyorum; Bu harflerin anlamını
sadece Allah bilir. Bu mana da Hz. Ebu Bekir’in söylediği ile bu söylediğim şey
örtüşmektedir. Bu harflerin eğer bir anlamı varsa, ki, mümkündür, onu sadece
Allah bilir. Lakin işlevi nedir sorusuna gelince bu harflerin kesinlikle işlevi
vardır. İşlevi vahye dikkat çekmektir. Ve meydan okumaktadır.
İşte
elinizde tuttuğunuz bu kitap, sizin de bildiğiniz ve kullandığınız harflerden
meydana geliyor. Eğer becerebiliyorsanız, eğer gücünüz yetiyorsa haydi, siz de
bu harfleri kullanarak böyle bir kitap yazın da görelim. Denilmek istenmektedir adeta. Adeta Vahyin kaynağına
dikkat çekilerek;
Bakınız
bu vahiy insanlık dünyasına bu sizin bildiğiniz, insanların kullandığı,
insanların vaz ettiği, ortaya koyduğu harflerle ulaştırıldı. Ancak bu harflerle
ulaştırılan manalarının ilahi olduğunu siz de görüyorsunuz. Eğer bunun kaynağı
hakkında şüphe ediyorsanız siz haydi bunun gibi bir metin yazın da görelim. Diye bir meydan okumadır diye düşünüyorum.
(Ek bilgi MUKATTA’A
HARFLERİ
(Surelerin başında yer
alan) söz konusu harflere “kesik kesik” okundukları için el-Hurûfu-l Mukatta’a
denmektedir. Tefsir de en çok tartışılan konulardan biri olan bu harfler
harekelenerek değil hecelenerek okundukları için kendilerine “hecâ” veya
“tehaccî” harfleri de denmektedir. Ayrıca başında bulundukları surelerin açılış
kelimeleri veya harfleri oldukları için “fevâtih” adıyla da anılan bu harfler
27’si Mekkî, 2’si ise Medenî olmak üzere toplam 29 surenin başında
bulunmaktadırlar.
Mukatta’a harfleri; Sâd;
(Sâd/1), Kaaf; (Kaaf/1), Nûn; (Kalem/1,) şeklinde tek harfli,
Tâ hâ; (Tâhâ/1) Yâ sîn; (Yâ
sîn/1), Tâ sîn; (Neml/27), Hâ Mîm; (Mü’min/1), (Fussilet/1), (Zuhruf/1),
(D^hân/1), (Casiye/1), (Ahkaaf/1) şeklinde 2 harfli,
Elif lâm mîm; (Bakara/1),
(Âl-i İmrân/1), (Ankebut/1), (Rûm/1), (Lokmân/1), (Secde/1) şeklinde 3 harfli
Elif Lâm Mîm sâd; (A’raf/1)
şeklinde 4 harfli,
Kâf hâ yâ ‘ayn sâd;
(Meryem/1), Hâ mîm ‘ayn sîn kaaf; (Şûrâ/1) şeklinde 5 harflidir.
Bunlar toplam 14 harften
oluşmakta ve 14 değişik formda kullanılmaktadır. Müstakil bir ayet sayılıp
sayılmamaları konusunda her hangi bir kural söz konusu değildir. Hz.
Peygamberden öğrenildiği şekliyle kabul edilmişlerdir. Buna göre;
10 tanesi bir ayetin
parçası, {(Yûnus/1), (Hûd/1), (Yûsuf/1), (Ra’d/1), (İbrahim/1), (Hicr/1),
(Neml/1), (Sâd/1), (Kaaf/1), Kalem/1)}
18 tanesi tek başına bir
ayet; (Bakara/1), (Â. İmrân/1), (A’raf/1), (Meryem/1), (Tâhâ/1), Şû’arâ’/1),
(Kasas/1), (Ankebut/1), (Rûm/1), (Lokmân/1), (Secde/1), (Yâsîn/1), (Mü’min/1),
(Fussilet/1), (Zuhruf/1), (Dühan/1), Câsiye/1), (Ahkaaf/1).
Bir örneği ise iki ayet
sayılmaktadır. (Şûrâ/1-2).
Bu harflerin anlamlarının
olup olmadığı ile ilgili olarak çeşitli tartışmalar yapılmıştır. Bu bağlamda
bazı hatırlatmaların yapılması bir zorunluluktur.
KUR’AN DA ANLAMI OLMAYAN
KELİMELER VE AYETLER VAR MIDIR?
Mukatta’a harfleri konusunu
incelerken “Kur’an da anlamı olmayan kelimeler veya ayetler olabilir mi?
Sorusunu ele almak gerekmektedir.
1 – Yüce Allah insanlara
onların konuştuğu dillerle hitap etmiştir. Vahyin insanların konuştuğu bir
dille gönderilme gerekçesi “anlaşılması” dır. Çünkü anlam kelamın ruhu, lafız
ise kelamın bedeni mesabesindedir. Bu ikisinin ayrılması kelamın hayattan
çekilmesi sonucunu getirir ki buna “kelamın ölümü” de diyebiliriz. Bir sözün
söyleniş gayesi anlaşılmasıdır. İnsanlar birbirleriyle anlaşılmak için
konuşurlar, bu sayede anlaşırlar. Konuşmanın gayesi anlaşılmak olduğuna göre
Yüce Allah da elbette anlaşılmak için konuşmuş be kelâmını insanlara melek
aracılığında vahiy yoluyla ulaştırmıştır.
2 – Kur’an “açık ve
anlaşılır” bir şekilde Arapça hitaptır. Onun Arapça gönderilişi ilk muhatapları
Arap olduğu içindir. İbrahim/4 te beyan edildiği üzere her peygamber kendi
kavminin diliyle gönderildiği için Kur’an da Arapçadır. Anlaşılsın diye Arapça
indirilen bu kitabın anlaşılmaz ayeti olmamalıdır. Yusuf/2, ve Zuhruf/3 te bu
husus açıkça beyan edilmektedir. “Biz onu akledesiniz, anlayasınız diye Arapça
bir Kur’an (Hitap) olarak indirdik.”
3 – Kur’an ın sıfatlarından
birisi el-mübîn dir. Bu kelime “apaçık olmak açıklamak” anlamında ki “ebâne”
kökünden türetilmiştir ve “apaçık olan açıklayan” demektir. Kur’an mesajı ve
onun ayetleri özünde açık, işlev olarak da açıklayıcıdır. Kur’an, Nahl/89 da
kendisinin her şeyi açıkladığını haber vermektedir. Tibyân olmak da kökü aynı
olan el-mübîn sıfatı gibi apaçık ve açıklayıcı olmayı gerektirir. Böyle olunca
Kur’an da anlaşılamaz ayetin bulunduğu iddiası bu sıfata aykırıdır.
4 – Kur’an Nahl/103 ve
Şu’arâ’/195 te kendisini “apaçık Arapça bir lisan” a sahip olarak
tanıtmaktadır. Bu özellikte ki bir kitabın ayetlerinin anlaşılamaması söz
konusu olamaz.
5 – Kur’an Hûd/1 ve
Fussilet/3 te ayetlerinin Yüce Allah tarafından açıklandığını beyan etmektedir.
Her iki ayette de fussilet kelimesi kullanılmakta, bu nedenle Kur’an da
anlaşılamaz ayetin olamayacağı belirtilmiş olmaktadır.
6 – Fussilet/44 de dile
getirildiği üzere Kur’an farklı bir dilde indirilseydi ilk muhatapları olan
Araplar şöyle derlerdi. “Bunun ayetlerinin açıklanması gerekmez miydi? Araba
yabancı dille bir (hitap)mı?” Buradan hareketle Kur’an ayetlerinin açıklandığı
ve böyle bir itirazın yersiz olduğu ifade edilmektedir. Demek ki Kur’an da
anlamsız veya anlaşılamaz ayet yoktur.
7 – Hidayet, rahmet, şifa,
öğüt, hatırlatma gibi sıfatları ve işlevleri bulunan Kur’an ın anlaşılmaması
söz konusu olamaz. Aksi halde bu sıfatlar anlamını kaybedecektir.
8 – Kur’an “tedebbür”
emreder Nîsa/82, Mü’minûn/68, Sâd/29ü ve Muhammed/24 te yer alan bu kavram,
ayetlerin kökünü ve arka planını iyice incelemeyi, bu sayede ileriye yönelik
tedbir almayı ifade eder. Bir anlamda satıra bakarak satır arasını görmeyi ve
söylenenden hareketle söylenmek isteneni kavramayı içerir. Özelliği olan bu tür
kelimelerle dile getirilen Kur’an ın anlaşılamayan ayetleri olamaz.
Bütün bu söylediklerimizin
özeti olarak şunu söyleyebiliriz; Kur’an da önce yaklaşıl 50 küsür (İsra/88),
(Tûr/34). Sonra 10, (Hûd/13), en sonunda da bir sürelik (Bakara/23), (Yûnus/38)
meydan okuma ayetleri vardır. Meydan okumada aslolan şey, aslında prensip
olarak mümkün olan bir isteğin meydan okuyarak dile getirilmesidir. Kur’an
harf, kelime ve cümlelerden meydana getirilmiştir ki bunları Arapça veya diğer
pek çok insan kullanmaktadır.
Muhataplar söyleneni
anlıyorlardı, çünkü anlaşılmayan bir şeyle meydan okunamazdı. Ancak insanlar
Kur’an ın eşsiz edebiyat özelliği ve şaşılacak şekilde fert ve toplumu
dönüştürücülüğü nedeniyle bu meydan okuma karşısında aciz kalmışlardır. İşte
sırf bu açıdan bile bakıldığında Kur’an da anlaşılmayan bir ayetin bulunması
düşünülemez…. (Mehmed Okuyan – Kısa surelerin tefsiri 4. Cilt/98-105)
[Ek bilgi; “Elif. Lam. Mîm.”
Surenin başındaki bu üç harf ile bütün olarak varlığa işaret ediliyor. Çünkü
“Elif”, daha önce değindiğimiz gibi ilk varlık olan zata işarettir. “Lam”,
Cebrail olarak adlandırılan faal akla işarettir. Faal akıl, ara varlıktır;
varlığın başından feyiz alır, varlığın sonuna feyiz verir. “Mîm” ise, varlığın
sonunu temsil eden Hz. Muhammed’e işaret eder. “O Kitab…” Daire onunla
tamamlanır ve başı ile birleşir. Bu yüzden Hz. Muhammed (s.a.v.), Hatemdir,
mühürdür, sondur. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Zaman döndü
dolaştı, yüce Allah’ın semaları ve arzı yarattığı ilk güne ulaştı.” İbn.
Arabi-Tevilat)]
2 - “Zalikel kitabü la raybe fıh.
hüdel lil müttekıyn.”
Hakkında şüphe edilmesi mümkün olmayan o Hakikat ve
Sünnetullah BİLGİsi (KİTAP), korunmak isteyenlere gerçeği idrak etme
kaynağıdır. (A.Hulusi)
(İşte o kitap, bunda şüphe yok, müttakiler (kötülükten korunacaklar)
için hidayettir. (Elmalı)
Zalikel kitabü la raybe fıh. hüdel
lil müttekıyn Hani Fatiha
da ; “İhdinas sıratal müstekıym”
Diye rabbimizden; “Bizi dosdoğru yola ulaştır. “ Diye dua etmiştik
ya. İşte o şu anda cevabını buluyor, o duamıza Allah bu kitabı uzatıyor. “İşte
bu kitap, kendisinde kuşku olmayan bir kitap.” “hüdel lil müttekıyn.” “Müttakiler
için hidayettir.”
Bu “la rayb” da ki Rayb kelimesi kuşku anlamına gelir. Bu hangi anlamda
anlaşılması gerekir diye sorulacak olursa, yine bu surenin hemen 23. ayetinde;
Ve in küntüm
fiy raybin mimmâ nezzelnâ alâ abdinâ fe'tû Bisûretin min mislihi ved'û
şühedâeküm min dûnillahi in küntüm sadikıyn; (Bakara/23)
Eğer siz kulumuza indirdiğimiz şeyden kuşkulanıyorsanız,
şüpheleniyorsanız, haydi şahitlerinizi de getirerek, Allah dışındaki tüm
şahitlerinizi de toplayarak onun gibi bir sure getirin, onun bir benzerini
getirin diye meydan okumaktadır.
O ayette kullanılan şüphe ile bu ayette kullanılan şüpheyi birbiriyle
tefsir etmek gerekirse o zaman burada kendisinde şüphe olmayandan kasıt, bu
kitabın kaynağının ilahi olduğunda şüphe olmayan biçiminde açıklanır.
Yine bu şu manaya da gelebilir. “la raybe fıh* hüdel lil müttekıyn” Bu kitabın
Muttakiler için bir kılavuz, bir rehber, doğru yolu gösteren bir kılavuz
oluşunda kuşku yoktur biçiminde anlaşılabilir. Böyle de anlaşılabilir dolayısıyla
her iki anlayışta doğrudur. Bu ayeti kerime de geçen; “Muttakıyn” ifadesi Allah
bilinci diye çevrilebilir.
“İttika” Aslında etimolojik anlamı korkmak, korunmaktır. Sakınmaktır.
Mesela Arap’lar; “ıttaka bi terasihi.”,
Kalkanıyla kendisini korudu derler. Yine bir hadiste;
“Künna izeşteddel be’se ittegayna bi
resulillah” (Hadis) “Savaş çok kızışınca biz ResulAllah’a etten
duvar ördük. Koruduk. Yani biz ResulAllah’a
korunak olduk. O ittegayna bu anlama
geliyor. Düşmanıyla kendisi arasında bir engel koymak ittiga budur. Peki bu manayı eğer şer’i manaya taşırsak ne anlama
gelir;
Cehennem ile insan arasına engel koymak. Allah ile insanın arasının
açılmaması için, şeytan ile insan arasına engel koymak. Nefis ile insan arasına
engel koymak. Arzular, heva ve heveslerle iman arasına engel koymak. Düşmanla
dost arasına engel koymak. Bu anlamlara gelir.
Ama tabiî ki eğer biraz önceki misalimizden yola çıkarsak; Bir insanın
Muttaki olabilmesi, Allah’a karşı sorumluluk şuuruyla donanabilmesi ile
mümkündür. Bu bir şuur meselesidir. Şeytan’a karşı, cehenneme karşı engel
koyabilmemiz için Allah ile aranızdaki engelin kaldırılması gerekmektedir. Niçin
koyarsınız engeli? Allah’a daha yakın olabilmek için. İşte bu manada Allah
şuurunun uyanması lazım insanda.
Bazı ilim adamları bu kelimeyi; Allah’a karşı sorumluluk şuuru biçiminde
çevirmişler. Bu güzel bir çeviri ancak eksik bir çeviri. Bu Yalnızca Allah’a
karşı sorumluluk bilinci değil, aynı zamanda Allah’a karşı duyulan bir muhabbet
ve yakınlığı da ifade eder. Çünkü Allah’tan sakınmak değil, Allah’a yaklaşmak
için günahtan sakınmak. Allah’tan da çekinmek niçin, O’nun sevgisini
kaybetmekten O’nun sevgisini yitirmekten çekinmek. Devam ediyoruz;
3 - Elleziyne yu'minûne
Bil ğaybi ve yukiymûnas salâte ve mimma rezaknahum yünfikun;
İşte onlar gayblarındaki (algılayamadıkları) hakikate (Nefslerinin Allâh Esmâ'sının anlamlarının bir
terkip-bileşimi şeklinde meydana geldiğine) iman ederler, salâtı ikame ederler (fiilen edâ yanı sıra anlamını yaşarlar) ve kendilerine
verdiğimiz maddi - manevî yaşam gıdasından Allâh adına karşılıksız paylaşırlar.
(A.Hulusi)
(Onlar ki gaybe iman edip namazı dürüst kılarlar ve
kendilerine verdiğimiz rızıktan (Allah yolunda) harcarlar. (Elmalı.)
Elleziyne yu'minûne
Bil ğaybi ve yukiymûnas salâte ve mimma rezaknahum yünfikun O Muttakiler ki, Allah bilincine ulaşan insanlar ki,
gayba iman ederler. Yani; İdrak edemedikleri hakikatlerin olduğunu kabul
ederler. Varlık alemindeki tüm hakikatleri sadece 5 duyu yolu ile idrak
edemeyeceklerine inanırlar. Ya da 5 duyunun ya da aklın hakikati bilmede
yeterli olamayacağını idrak eder ve inanırlar.
Gayp; Allah, cennet, cehennem, ahiret, melek bütün bunlar
gayb alemine girerler. Gayp; Yok olan, gaip olan değil Türkçe‘de kullanıldığı
gibi, İnsan idrakinin, insan havsalasının, insan aklının kavramaktan aciz
olduğu hakikat demektir. İnsan aklının aciz olduğu hakikati biz nasıl
öğreniriz; İşte vahiy yolu ile öğreniriz. Gabya iman etmeyen Adeta şu
söyleniyor burada; Gabya iman etmeyen bu kitaptan istifade edemez. Çünkü
İttika’nın birinci şartı olarak bu getirilmiş. Adeta Muttakinin kimliği tarif
ediliyor. Ellezine ile başlayan
ayetten sonraki ayetlerde. Yani Muttaki kimdir. Öncelikle Muttakinin yani Allah
bilincine ulaşan kimsenin birinci özelliği gabya iman edecek. Yani hakikati
sadece gözü ile görüp eli ile tuttuğundan ibaret olmadığını bilecek. Hakikatin çok
daha genişi, Çok daha büyük ve çok daha farklı olabileceğine inanacak. İşte o
zaman Muttaki olmanın birinci özelliğini yakalamış olur.
[Ek bilgi; Gayba iman; tezkiye,
yani kalbi, kalıcı mutluluklara nail olmaktan alıkoyan bedensel harici
mutluluklara meyletmekten arındırmak gibi kalbi ameller gerektirir. Çünkü
mutluluk üç kısımdır:
1 - Kalbi mutluluk,
2 - bedensel mutluluk,
3 - bedeni hariçten çevreleyen
mutluluk.
Kalbi mutluluk; irfan, hikmet,
ilmi, ameli ve ahlaki kemalâttan ibarettir.
Bedensel mutluluk; sağlık,
güç, cismani lezzetler ve tabii şehvetlerdir.
Bedeni hariçten çevreleyen
mutluluk ise, mal ve maddi sebeplerdir.(İbn. Arabi-Tevilat)]
[Ek bilgi; "İŞTE ONLAR, GAYBA İMAN
EDERLER; NAMAZLARINI İKÂME EDERLER; VE KENDİLERİNE VERDİĞİMİZ RIZIKTAN ALLAH
iÇİN BAĞIŞTA BULUNURLAR... VE YİNE ONLAR, SANA NÂZİL OLANA VE SENDEN ÖNCE
NÂZİL OLANA İMAN EDERLER; VE ÖLÜMÖTESİ YAŞAMA ÎKAN SAHİBİDİRLER..."
Yukarıda anlamını vermeye çalıştığımız âyetlerde görüldüğü üzere
"korunmak için" en başta gerekli olan "GAYBA İMAN"dır..
"GAYB" kelimesiyle bizim beş duyu adını verdiğimiz kesitsel
algılama araçlarımızla tespit edemediğimiz âlemler(boyutlar) ve bu âleme
(boyuta) ait varlıklar anlatılır...
Beş duyu dediğimiz kesit tespiti yapan araçlarımızın kapasitesi dışında
kalanları algılayamayan beyin, bunların tümünü "GAYB" olarak
nitelendirir... Beş duyu aracılığıyla ile değerlendirilebilenlerin adı ise Din
dilinde "şehâdet" âlemidir... Ki bu bizim “madde âlemi (boyutu)”
dediğimiz kısımdır...
Madde âlemi, beş duyu verileriyle kayıtlanmış beynin
"varsayım" dünyasıdır... Çünkü gerçekte evren tümüyle bir ışınsal
yapıdır ki; her dalga boyu kesitinden, farklı boyutlar yani âlemler oluşmuş
bulunmaktadır...
Farklı dalga boylarından oluşmuş katmanlardaki varlıkların her bir
türüne göre de içinde bulundukları âlem(boyut) kendi “MADDE” âlemleridir...
Yani "madde âlemi" diye gerçek ve mutlak tek bir "madde
âlemi" olmayıp; her boyut varlığının kendi katmanı, onun kendi özel
"madde âlemini" oluşturmaktadır...
Bu itibarla,
"ölüm ötesi" yaşama geçenler dahi, bir tür "madde âlemi"
içinde yaşamaktadırlar...
Keza, "cehennem" ya da "cennetler"; ya da şu an
için “cinlerin” kendi boyutları dahi, onların algılamalarını sağlayan duyu
araçlarına GÖRE "madde âlemidir"...
Bu olayı giriş bölümümüzde detaylı olarak izah ettiğim için burada
tafsilâta girmeyeceğim. Ancak şu kadarını ifade edeyim ki, insanın bir düşünsel
yapısı vardır; bir de bedeni... Düşünsel yanı olan “bilinç” ya da “şuur” hiç
bir zaman “bedensiz” kalmaz!... Bu beden, biyolojik-fiziksel beden olabilir; ya
da “RUH” adı verilmiş bulunan halogramik ışınsal beden olabilir....
Netice itibariyle, insan, sonsuza dek, bir bedenle-bilincin bütünü
olarak yaşamına devam eder.
Eski asırlarda, eski asırları günümüzde seslendirenlerde, çağdaş
bilgiler olmadığı için gereksiz tartışmalarla uğraşılmıştır...
Ölümden sonraki beden, yani kıyâmette(haşr) tüm insanların toplu olarak
bir arada bulunacakları safhadaki beden, ya da daha sonraki aşamada yaşanacak
hayat, bedenli mi bedensiz mi; “ruh”la mı, “ruh” artı “madde beden”li mi; gibi
çağımız bilimi ışığında hiç bir anlamı olmayan tartışmalar!...
Helikopterin seyahat aracı olduğu ortamda; kağnı arabasının
tekerleğinin ceviz mi, gürgen mi; ya da altı ortalı mı, sekiz ortalı mı
olmasının tartışılması gibi!... Ya da qurtz teknolojisi kullanılırken, kum
saatinin fazilet ve faydalarından söz etmek gibi...
Madde ve madde ötesinin gerçekte, tek bir tümel yapının göresel
katmanları olduğunu farkedip kavrayan bir kişi için, bunlardan daha anlamsız
soru olamaz!...
Bugünkü algılama aracımıza göre, şu içinde bulunduğumuz katman
"madde"dir!... Bu bedenden ayrılıp ışınsal bedene geçtiğimiz anda da,
o beden yapımıza GÖRE, o katman "madde olarak algılanacak"tır!...
Durum eğer iyice kavranılırsa, fark edilecektir ki, biz sonsuza dek,
nitelikleri birbirinden farklı da olsa, her an "madde" âlemleri
içinde yaşamımızı sürdüreceğiz!... Bu göresel "madde" âlemlerine
(boyutlarına) ne isim verilirse verilsin!...
Evet, işte şu ana kadar bahsetmiş olduğum algılayamadığımız boyutlar ve
o boyutlara ait tüm varlıklar "GAYB"ın iki türünden biri olan
"GAYB-I MUZAF" sınıfındandır..
"GAYB" ikiye ayrılır;
1-"GAYB-I MUZAF"... "İzâfi-göresel Gayb"
2-"GAYB-I MUTLAK"... "Kesinlikle algılanması mümkün
olamayan Gayb"
“GAYB-I MUZAF”, izâfi yani göresel algılanamayanlar, anlamınadır..
Yukarıda açıklamaya çalıştığımız hususlar için kullanılır...
“GAYB-I MUTLAK” ile ise sadece "ALLAH"ın ilmi kastedilir!...
Hiç bir yaratılmış, "ALLAH" ilminde ne vardır, asla bilemez ve bu
ilmi kapsayamaz!...
Keza, "ALLAH" Zâtı itibariyle "Mutlak Gayb"tır!...
Bilinmesi, kavranılması, tefekkürü kesin olanaksızdır!... Hiç bir yaratılmış, O
"ZÂTI" algılayamaz!... Ancak izhar ettiği mânâlar yollu, bu mânâları
yaratan şu özelliklere de sahiptir, denebilir!...
-"GAYBI ANCAK ALLAH BİLİR, başkası bilmez" denilen gayb,
"mutlak gayb"tır!...
"Mutlak Gayb"ın dışındaki "izâfi gayb" ise,
"ALLAH" dilemesi ve takdiri sonucu olarak bilinebilir... Ve bu biliş,
"Allah"ın muradı doğrultusunda çok yönlü olabilir...
Gerek kerâmet
adı verilen yoldan Evliyaullah’ın "keşif" ve "fetih" sonucu
erdikleri; ve gerekse de istidrac yollu gerçekten sapmış kişilerin bildikleri
"algılayamadıklarımız" hep bu durum sonucudur...
Öte yandan, "göresel gayb"ın en önemli bölümü,
"âhiret" dediğimiz, ölüm ötesi yaşam boyutudur... Kabir alemi; berzah
alemi; mahşer âlemi; sırat süreci; cehennem ve cennet yaşamları hep bu
"göresel gayb" ismi altında mütalâa edilir... (Ahmed Hulusi-HZ. MUHAMMED NEYİ
"OKU"DU / http://tumkitaplar.org/find/default.asp?KA=0&Sub=1&chk_BKD=&chk_TMK=&chk_HPI=0&txtFind=&cmb_Kitaplar=&SubID=308
)]
İkincisi; “ve yükıymunas salate.” Onlar namazı istikamet eda ederler. Yükıymune ifadesini istikamet üzere
biçiminde çeviriyorum. Bunların birincisi; İmani anlamda istikamettir. Yani
ibadeti yalnızca Allah’a yöneltirler. Yalnızca Allah için yaparlar ki; “İyya ke na’budu”,
Fatihadaki Yalnız sana kulluk ederiz ayetinin anlamını pekiştiren bir anlamdır.
Onun için namazı istikamet üzere kılmanın birinci şartı müşrikler gibi
kılamamaktır.
Buradaki istikamet üzere kılmanın ne olduğunu anlamak için “Maun”
suresini çok iyi bilmek lazım. Orada; “Namaz kılanlar yazıklar olsun” deniliyor, hemen o ayetin önünde ise
“onlar yetimi gözetmezler. Yoksulu doyurmazlar, doyurmaya teşvik etmezler,
yetimi itip kakarlar” deniliyor.Yani eğer böyle yapıyorsa kıldığı namazla hayat
arasına engel koyuyor demektir. O zaman, “Vay o kimsenin haline” denilmiş oluyor. Birincisi namazda
istikamet budur.
İkincisi; İbadeti Allah’ın koyduğu usule uygun yapmaktır.
Üçüncüsü ise İbadeti yalnızca ve yalnızca Allah’ın rızasını gözeterek
yapmaktır. İbadeti gösteriş için, başkaları için, başkaları görsünler diye
yapmamaktır. İşte bütün bunların toplamı namazı istikamet üzere kılmaktır.
Bütün bunların içerisinde bir de bu istikametin sosyal boyutu vardır ki o da
dördüncüsünü teşkil eder.
Dördüncüsü; Kıldığı namazla, hayatında yaptığı diğer eylemler arasında
doğrudan bir orantı kurmaktır. Yani namazı nasıl Allah için kılıyorsa, namaz
dışında yaptığı tüm eylem ve işleri de Allah için yapmak, yani bir hayatı Allah
için yaşamak anlamına gelir.
İşte namazı istikamet üzere kılanlar, Muttakilerin ikinci vasfı.
Üçüncüsü; “ve
mimma razaknahüm yünfikun.” Kendilerine rızık olarak verilenlerden
Allah için harcayanlar.
İnfak Harcamak demek, Hatta infak’ın kökeni, kök anlamı tüketmek
bitirmek, sonuna kadar harcamak anlamına gelir. Yani kendilerine rızık olarak
verdiklerimizden sonuna kadar Allah yolunda harcayanlar.
Ayet i kerimede bir inceliğe dikkat çekmek istiyorum, Fazlalıklardan
harcayanlar değil. İşe yaramayanlardan harcayanlar değil, kendilerine rızık
olarak verdiklerimizden harcayanlar.
Burada birincisi gayba iman, ikincisi namazı istikamet üzere eda,
üçüncüsü de zekat. Üç özellik sayılıyor. Birincisi imana tealluk ediyor. Yani
kul Allah ilişkisine. İkincisi namaz. Namaz kulun kendisi ve Rabbi ile olan
ilişkisini, yani kulun hem nefsi ile, hem de Rabbi ile olan ilişkisini
düzenliyor. Üçüncüsü Zekat ise kuldan topluma doğru. Görüyorsunuz kul-Allah
ilişkisi , kul kendisiyle ilişkisi, kulun toplumla ilişkisi bir ayette
düzenleniyor ve yine devam ediyor Muttakilerin vasfı sayılmaya.
4 - Velleziyne yu'minune Bi ma ünzile ileyKE ve ma ünzile min kabliK(E), ve
Bil ahireti hum yûkınûn;
Onlar hakikatinden sana (boyutsal geçişle)
inzâl olunana ve öncekilere inzâl olmuşlara iman ederler; geleceklerindeki
sonsuz yaşam süreçlerine de ikân (kesin
idrakten kaynaklanan kabul) hâlindedirler. (A.Hulusi)
(“Ve onlar ki hem sana indirilene iman ederler, hem senden
önce indirilene.” (Elmalı)
Velleziyne
yu'minune Bi ma ünzile ileyKE ve ma ünzile min kabliK “Yine o
kimseler sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler.”
Burada Yahudileşen İsrail oğullarına ve Hıristiyanlaşan İsa ümmetine bir
gönderme var. Çünkü onlar, Museviler Hz. İsa A.S. ve Hz. Muhammed A.S. a
inanmıyorlar. İsevilerse Hz. Muhammed A.S. ı inkar ediyorlar. Biz Müslümanlar
ise sadece kendi peygamberimize değil, ondan önceki tüm peygamberlere iman
etmeyi, imanın olmazsa olmaz bir unsuru olarak görürüz. İşte bu ayette bunu
ifade eder. Yani Müslümanlar tüm hakikatlere iman ederler. Müslümanlar
kendilerinden önceki hakikati temsil eden, İslam’ın değişmez değerlerini önceki
ümmetlere getiren tüm kitaplara ve tüm peygamberlere hiçbirini farklı
tutmaksızın, hiç birini istisna kılmaksızın iman etmeden kendi peygamberlerine
ve kitaplarına da iyi iman etmiş olmazlar.
“ ve bil ahırati hüm yukınun”
Ve Muttakilerin beşinci
özelliği; dördüncüsü Allah’ın Resulüne ve ondan önceki indirilenlere iman,
Beşincisi ahirete yakıyn derecesinde iman. ve bil ahırati hüm
yukınun Yani buradaki “yukınun”
yakıyn derecesinde iman. Zaten yakıyn buradan geliyor, aynı kökten.” Hakkal yakıyn, aynel yakıyn ve ilmel
yakıyn” diye yakıyn’ı üçe
ayırmışlar. Yani bir şeyi bilgi ile bilmek, bir şeyi gözle, görerek, gözlem
yolu ile bilmek ve bir şeyi yaşamak, yaşar gibi bilmek. İşte ahireti de
görmedikleri halde, bizzat gözlemlemedikleri halde, sanki yaşar gibi inanmamız
isteniyor. Onun için de ve bil ahırati hüm
yukınun Onlar ahireti adeta yaşar gibi ahirete inanırlar. İşte böyle
yapan Muttakiler için ne var, o da burada geliyor,
[Ek bilgi; Burada kastedilen
iman, tahkiki imandır ki, kalbi amelleri gerektiren üç kısım imanı da kapsar.
Bu kalbin bezenmesidir. Yani ilahi kitaplarda indirilen hüküm ve irfanı,
yeniden diriliş hallerine ve ahiret hadiselerin taalluk eden bilgileri, kutsi
ilim hakikâtlerini özümsemesidir. (İbn.Arabi-Tevilat)]
5 – Ülâike alâ hüden min Rabbihim ve ülâike humul muflihûn;
İşte onlar, Rablerinden (nefslerini oluşturan Esmâ
bileşiminden kaynaklanan) HÜDA (hakikati
idrak)
hâlindedirler ve onlar kurtuluşa ermişlerdir. (A.Hulusi)
“Bunlar, işte Rabblerinden bir hidayet üzerindedirler ve
bunlar işte felaha erenlerdir.” (Elmalı)
Ülâike alâ hüden
min Rabbihim Bütün
bunları kendisinde yaşayanlar bu özellikleri barındıranlar; “ala hüdem mir
rabbihim” Rablerinden kendilerine lutfedilmiş bir hidayet
üzeredirler.
“ve ülaike hümül müflihun.” Allah’ın kılavuzladığı, Allah’ın kılavuzluğunda,
Allah’ın yoluna koyulan insanları bekleyen son ise gerçekten hakiki bir
mutluluktur. “ve
ülaike hümül müflihun.” Ebedi bir mutluluğa ulaşacak olanda
onlardır.
İman edenler hakkında 5 ayet iman edenleri tarif ettikten sonra şimdi
bir de öbür cepheye geçiriyor Kur’an bizi ve bu sefer de kafirlerin durumunun
ne olacağını söylüyor, ne olduğunu söylüyor. Hatta kafirlerin niçin küfre
saplanıp kaldıklarını izah ediyor ve diyor ki;
Devam ediyor B sayfasına geçiniz.
Bakara 3. videoyu toplu olarak BURADA bulabilirsiniz.
esselamualeykum....
YanıtlaSilAllah razı olsun kardeş.yapmış olduğunuz çalışma çok faydalı.Rabbim ilminizi arttırsın,ecrini versin inşaAllah... selam ve dua ile
Ve aleyküm selam. Geciktiğim için bağışla. Pek yorum gelmediği için kontrol etmemiştim. Ben alimlerimizin talebesiyim, onların ilimlerini derliyorum. Allah onlardan razı olsum. Bize de anlama nasip etsin.
Sil